Wie langs de Oudegracht loopt, zal het zich maar nauwelijks kunnen voorstellen dat de Utrechtse werven niet voortkomen uit één groot middeleeuws bouwproject maar het resultaat zijn van honderden particuliere initiatieven. Ergens aan het eind van de twaalfde eeuw moet een Utrechtse handelaar het slimme idee hebben gehad om zijn per schip aangevoerde handelswaar niet langer de hoger gelegen oever op te sjouwen om het vervolgens aan de andere kant van de straat weer beneden in de kelder onder zijn grachtenhuis op te slaan. Dat kon toch gemakkelijker door een tunnel te graven vanaf de kade direct naar de huiskelder?
Dat kon ook gemakkelijk omdat inmiddels de werven en de huiskelders op hetzelfde niveau lagen. Het waterpeil dat vroeger hoger stond, werd steeds beter gereguleerd en was in de loop van de tijd gezakt. Bovendien waren de oevers van de Oudegracht verhoogd met de aarde die tijdens het graven van de gracht was vrijgekomen. Die hogere oevers boden ook bescherming tegen hoogwater.
Het idee om een directe verbinding te maken tussen werf en kelder kreeg al snel navolging. Door deze 'tunneltjes' uit te breiden tot een perceelbrede werfkelder met tongewelf kon naast de huiskelder ook het gedeelte onder de straat als opslagruimte dienen. In de veertiende eeuw kwam de bouw van de werfkelders goed opgang en omstreeks 1500 vormden de werven en werfkelders één lange rij aan beide zijden van de Oudegracht. Het was daarmee een stadshaven geworden van bijna twee kilometer lang. Geen werfkelder was hetzelfde.
Eeuwenlang was deze haven het toneel van zwaar beladen schepen, zwaaiende hijskranen, zwetende arbeiders en schreeuwende marktkooplui. Wijn, lakens, vis, graan, groente, fruit, hout, turf, vee en nog veel meer werd er verhandeld en opgeslagen. Hoewel door de steeds groter wordende schepen de haven steeds minder werd aangedaan, verdween de overslag en opslag pas echt toen aan het begin van de twintigste eeuw het autoverkeer opkwam.
De Oudegracht met zijn werven ligt nog steeds midden in het centrum van de stad. Inmiddels zijn veel werfkelders gerestaureerd en beter geïsoleerd en worden ze gebruikt als restaurant, kantoorruimte of woning.
