Boven elke twijfel verheven stond vroeger voor vrijwel iedereen zijn of haar geloof. Maar wat de gemoederen in de 16de eeuw hevig bezighield was de vraag naar de juiste geloofsbeleving en de ware religie. Ongetwijfeld zullen ook de inwoners van Diemen zich met dit soort vragen hebben beziggehouden maar of protestantse kerkhervormers als Maarten Luther, Johannes Calvijn of de doopsgezinde Menno Simonsz hier toen al veel aanhang hadden is de vraag. De meeste inwoners van Diemen bleven het oude katholieke geloof trouw, al moet het protestantisme na 1578 geleidelijk meer aanhang hebben gekregen. In dat jaar ging Amsterdam namelijk over naar de zijde van de door Willem van Oranje geleide opstand en Diemen ging daarin mee. Maar dat betekende óók dat de kerken protestants werden, want in de opstandige Nederlandse provincies was het protestantisme dominant geworden, met name het gereformeerde protestantisme van Johannes Calvijn. Ook de oude Diemense dorpskerk (de nu niet meer bestaande Mariakerk in Oud-Diemen) werd als een gereformeerde kerk ingericht maar er kwam geen geloofsdwang. Iedereen bleef vrij in geloofskeuze en niemand mocht om godsdienstige redenen vervolgd of lastiggevallen worden.
Toch werd de katholieke geloofsbeleving naar de achtergrond gedrongen. Katholieken mochten hun geloof voortaan slechts in besloten kring belijden. Thuis, of in schuil- of huiskerken, die er van buiten niet als kerk uit mochten zien. In Diemen werd de schuur van een boerderij aan de Overdiemerweg ingericht als kerk. Deze schuilkerk heeft tot 1787 dienstgedaan. In dat jaar werd in Diemerbrug, aan de Hartveldseweg, het nieuwe kerkgebouw De Hoop in gebruik genomen. Ook dit gebouw mocht er van buiten nog niet als kerk uitzien, al zou dat verbod na de Bataafse omwenteling van 1795 komen te vervallen.
Intussen nam vanaf het begin van de 17de eeuw het bezoek aan de nu protestantse Diemense dorpskerk toe. Het interieur was sober geworden, zoals het hoort volgens de Calvinistische geloofsleer. De katholieke heiligenbeelden waren verwijderd en op de plaats van het altaar was de preekstoel komen te staan want het ‘woord’ (de Bijbel en de Bijbeluitleg) stond nu centraal.
Toen deze kerk in het huidige Oud-Diemen in 1807 vanwege bouwvalligheid moest worden afgebroken werd in Diemerbrug, aan het begin van de Ouderkerkerlaan, een nieuwe kerk gebouwd. In 1866 werd die vervangen door de hervormde kerk die met haar toren ruim een eeuw het aanzicht van Diemen medebepaalde tot de afbraak in 1984.
Voor de orthodoxere, in 1890 afgescheiden, gereformeerde protestanten kwam er een kerkje aan de Weesperstraat. In 1937 werd deze vervangen door een nieuw kerkgebouw, de Bethlehemkerk aan de Schoolstraat. In 2004 werd dit kerkgebouw de kerk van álle Diemense protestanten en kreeg als naam ‘De Ontmoeting’. Ook de katholieken kregen een nieuwe kerk: de St Petrus’ Bandenkerk aan de Hartveldseweg, die in 1910 de voormalige schuilkerk De Hoop verving met een haast nog markantere toren.
Jaap Haag
Verder lezen:
J.P.P. Hinssen en J. Haag (red.), Het Rooms Kerkhuys te Diemen, bij Amsterdam 1993.
