Het station

Aansluiting op het spoornet

Tijd van burgers en stoommachines

Voor de aandrijving van de stoommachines in de textielfabrieken waren grote hoeveelheden steenkool nodig. Deze kwamen uit de Duitse mijnen in Ibbenbüren. In 1861 werd er 7.500.000 kg kolen vervoerd met paard en wagen, een reis van 14 uur. Een spoorwegaansluiting met Rheine, sinds 1856 het dichtstbijzijnde station in Duitsland, zou het aanvoerprobleem oplossen. Maar het koninkrijk Pruisen wilde geen verbinding over Hannover grondgebied. In 1858 verleende de Nederlandse regering een concessie voor een spoorlijn van Zutphen via Goor, Hengelo en Enschede naar de Pruisische grens. De lijn kwam in 1866 tot Enschede. Het station lag aan de Parkweg, tegenover het huidige hotel Rodenbach. De lijn werd in 1868 naar Glanerbrug doorgetrokken, de verbinding met Gronau en Munster in 1875. De eerste treinen uit Duitsland bestonden, bij gebrek aan voldoende personenrijtuigen, uit kolenwagens met zitbanken.

Oude en nieuwe stations

Vanaf 1885 kwamen de kolen voor de Enschedese textiel via een andere lijn, ook het goederenvervoer via deze lijn met Duitsland nam gestaag af. Het gedeelte Enschede-Glanerbrug werd in 1950 gesloten voor reizigers- en in 1972 ook voor goederenvervoer. Om militaire redenen zijn de rails nooit opgebroken. Sinds 2001 is de lijn weer in bedrijf met een verbinding naar Munster en naar Dortmund. Er werden twee nieuwe stations in gebruik genomen: Drienerlo, ten dienste van het Business- en Sciencepark, het FC-Twente stadion en de UT, en Enschede-Esmarke, waar anno 2012 gemiddeld 54 mensen per dag instappen. Het station is bedoeld voor de toekomstige wijk Esmarkerveld. In 1947 werd een spoorverbinding met Losser aangetakt op de lijn naar Glanerbrug. De verbinding heeft gefunctioneerd van 1949-1973, op het laatst alleen nog voor goederenvervoer. De rails is opgenomen.

Museum Buurt Spoorweg

Een verbinding tussen Enschede en Winterswijk was onderdeel van het net van de GOLS, de Gelders-Overijsselse Lokaal Spoorwegen. De lijn uit 1885 was van belang voor de aanvoer van steenkool uit het Ruhrgebiet, maar ook voor reizigersvervoer. Tussen de stations Haaksbergen en Boekelo lag de halte Zoutindustrie (ook voor het golfslagbad "de zee op de heide"). Tussen Boekelo en Enschede was de stopplaats Usselo (1886-1932). In Enschede voerde het spoor door het Bouwhuistunneltje naar station Noord (geopend 1890, ter plaatse van het ITC-gebouw aan de Hengelosestraat). De spoorlijn was in bedrijf tot 1937 (reizigersvervoer) en 1972 (goederenvervoer). De lijn was met name van groot belang voor de stoomblekerij in Boekelo. Van deze spoorlijn resteert nog het traject Haaksbergen-Boekelo, dat sinds 1972 als museumspoorlijn wordt bereden door de Museum Buurt Spoorweg. De halte Zoutindustrie wordt nog altijd aangedaan.

Schaddenspoor

De lijn werd al in 1887 verlengd naar Oldenzaal, vanwaar een verbinding bestond met Bad Bentheim. Vooral op feest- en marktdagen moesten extra treinen worden ingezet. Lonneker beschikte over een eigen station op deze lijn en van 1928-1934 was er nog een stopplaats Roomweg (bij het huidige Prismare). Nu is het een snelle buslijn. Veel fabrieken hadden een aansluiting op deze spoorlijn. De volledige lijn droeg de bijnaam "schaddenspoor", omdat de stoomketel van een gestrande locomotief ooit met "schadden" (= heideplaggen) weer was opgestookt. Deze lijn is voor het reizigersvervoer gesloten in 1934, voor goederenvervoer tot de Oude Deventerweg in 1972. Het resterende deel van de lijn tot Oldenzaal was al in WO II afgebroken.

Zuiderspoor

In 1903 opende de lijn Ahaus-Enschede, vooral ook bedoeld voor het vervoer van kolen voor de Enschedese fabrieken. In de gemeente Enschede lagen twee stations: Enschede-zuid (op de Zuiderval ter hoogte van de Zuiderspoorstraat, voor reizigersvervoer gesloten op 1 april 1945) en Broekheurne (aan de Arendsweg bij de grens, gesloten 1939). De lijn is voor goederenvervoer (onder meer de aanvoer van kolen naar de gasfabriek) opnieuw in bedrijf geweest van 1948 tot 1967. De losplaats Enschede-Zuid is pas in 1972 gesloten.