De in Olst werkzame Johannes Aberson kreeg landelijke vermaardheid als fabrikant van machines voor de baksteen- en vleeswarenindustrie. Hij was een innovatief ondernemer, die erin slaagde een nieuwe tak van industrie tot ontwikkeling te brengen, zonder daarbij terug te kunnen vallen op bestaande tradities.
Een eigen smederij
Aberson werd in Warnsveld geboren en trad op 20-jarige leeftijd als leerling in dienst bij smid Berend Visser aan de Benedendijk in Olst. Al een paar jaar later, in augustus 1847, werd hem vergunning verleend om een eigen smederij te beginnen aan de tegenwoordige Jan Hooglandstraat. Er is weinig bekend over de activiteiten van de smederij tijdens de eerste decennia van haar bestaan. We nemen aan dat het gangbare werk van een grof- en hoefsmid werd verricht, zoals het maken en repareren van gereedschappen en andere ijzerwaren voor boeren en ambachtslieden. Het bedrijf had een voorspoedige start en nam al snel een paar medewerkers in vaste dienst.
Zijn befaamde steenpers
Aberson onderhield goede contacten met baksteenfabrikanten langs
de IJssel. Hij ontdekte dat de door paardenkracht aangedreven
steenpers, die fabrikanten gebruikten om klei met messen te kneden
en vervolgens in vormbakken te persen, veel te wensen overliet. Dat
kwam vooral doordat de gebruikte machines onvoldoende rekening
hielden met de samenstelling en kwaliteit van de klei, die per
productiegebied sterk konden verschillen.
Johannes Aberson onderzocht de problemen in het productieproces
grondig en besloot zelf een steenpers te ontwerpen die beter
rekening hield met de verschillende kleisoorten die langs de
Nederlandse rivieren werden gewonnen. Hij ontwierp één steenpers
voor normaal te verwerken klei en één voor de meer vette en taaie
kleisoorten. Dit nieuwe ontwerp van een steenpers, ook wel
Abersonpers genoemd, kwam in 1867 op de markt en werd
meteen een groot succes. Het verschafte Aberson nationale
bekendheid.
Van smid naar machinebouwer
Nadat in 1870 was begonnen met de productie van een door stoom aangedreven steenpers, ontwikkelde de smederij van Aberson zich geleidelijk aan tot een machinefabriek, met een ruim assortiment aan producten voor de baksteenfabriek. Tegen het einde van de eeuw had de fabriek al meer dan 350 steenpersen verkocht aan Nederlandse fabrikanten en enkele tientallen aan buitenlandse afnemers, met een gemiddelde van circa vijftien per jaar. Aberson legde zich ook toe op de bouw van machines voor de vleeswarenindustrie, evenals de baksteenindustrie een zeer belangrijke industriële activiteit in de IJsselstreek. Aan het begin van de 20ste eeuw trok hij zich echter terug uit dit marktsegment, waarop de machinefabriek van de bevriende Gerrit Veerman uit Olst zich ging toeleggen. Aberson besloot zich helemaal te specialiseren op de bouw van machines voor de baksteenfabricage.
Afloop
De zonen en kleinzonen van Johannes Aberson wisten het bedrijf verder uit te bouwen. Men overleefde de economische teruggang van de jaren dertig van de vorige eeuw, die het bedrijf tijdelijk in grote moeilijkheden bracht. Omstreeks 1980 werkten er circa honderd personen, hoewel in die tijd al veel steenfabrieken langs de IJssel waren gesloten. In 1996 moest het bedrijf de productie staken en kwam er na 1½ eeuw een einde aan deze ooit zo bloeiende fabriek. Dit was de laatste in een lange reeks van bedrijfssluitingen in het vroegere industriedorp Olst.