Op 1 juli 1942 ontstaat de nieuwe gemeente Grave, met Velp en Escharen. Alleen Langenboom, dat tot dan toe bij Escharen hoort, komt bij Mill. In datzelfde jaar wordt de Beerse overlaat gesloten en krijgt de ruimtelijke ontwikkeling nieuwe kansen. Pas na de oorlog bouwt Grave de eerste woonwijk buiten de vesting.
Herindeling wordt al in 1850 bediscussieerd, omdat vier jaar eerder een vergunning is afgegeven voor een spoorlijn van Nijmegen via Grave naar 's-Hertogenbosch. De gemeente Grave staat 's winters voor 80% onder water. Daardoor heeft Grave geen bouwgrond om uit te breiden als de spoorlijn wordt aangelegd. Dat vraagt om een gemeentelijke herindeling. Maar de spoorlijn gaat niet door. Na de sloop van de vestingwerken tussen 1875 en 1897 wordt de behoefte aan bouwgrond nijpend en Grave vraagt de provincie in 1919 en 1923 opnieuw om uitbreiding. In 1933 zet Grave zelfs in op maximale uitbreiding met Escharen, Velp, Gassel plus Reek.
Dan komen Gedeputeerde Staten in 1935 zelf met een heel ander plan: één sterke landelijke gemeente rondom de gemeente Grave. Daarbij wordt gewezen op toenemende taken van gemeenten die daarvoor te weinig financiële draagkracht hebben. Verder menen GS dat de inwoners van de nieuwe gemeente wat aard en karakter betreft 'geheel gelijksoortig' zijn. De inwoners zelf denken daar anders over. Zo vindt Velp zijn dialect heel anders dan dat van Escharen en Gassel en wil die laatste gemeente haar zelfstandigheid niet kwijt. Grave is uiteraard ook tegen en wijst op de functionele eenheid met de randgemeenten die er winkelen, uitgaan en er de dokter en het ziekenhuis bezoeken. Dit plan is een 'tekortdoening aan het roemrijk verleden' van Grave als historisch centrum.
Nadat de provincie in 1938 als minimumvariant een plan heeft gelanceerd om Grave uit te breiden met kleine stukjes van Velp en Escharen, komt de herindeling in 1940 in een stroomversnelling. Alle randgemeenten moeten samengaan met Grave, maar ze blijven tegen. 'De stadse mentaliteit past niet bij dorpse sfeer', stelt men en de burgemeester van Gassel spreekt de historische woorden: 'De inwoners van Gassel zijn nog liever Turks dan Graafs'. Uiteindelijk wordt Gassel bij Beers gevoegd. Als de gemeente Beers in het kader van de herindeling van Noordoost Brabant in 1994 wordt opgesplitst, komt Gassel na vijftig jaar alsnog bij Grave. Daarmee krijgt de gemeente Grave eindelijk de omvang die ze volgens plannen uit 1919, 1923 en 1940 had moeten hebben.
De spoorlijn die niet doorging
In 1846 krijgen Engelse durfinvesteerders een concessie voor een spoorlijn van Nijmegen naar 's-Hertogenbosch. De lijn zal via Grave en Veghel lopen. Met het oog op die verbinding besluiten de jezuïeten hun noviciaat van Ravenstein naar Velp te verplaatsen. Maar Grave zit niet te wachten op een spoorlijn en Velp en Escharen nog minder. Als de aandelenbeurs van Londen enkele jaren later keldert en de aansluitende lijn van Veghel naar de veerboot in Vlissingen wordt opgeschort, trekken de investeerders zich terug. In 1872 begint de aanleg van de spoorlijn, maar dan via Oss . De spoorlijnen worden de assen waarlangs de industriële ontwikkeling op gang komt.