Dünya günümüzden beş bin yıl daha gençken bile Aşağı Ülkeler'de insan yaşıyordu. Bu insanlardan bize geriye kalan çok az şey çoğunlukla toprağın altında gizlidir. Ancak Drenthe eyaletinde bunların izleri toprak üstünde görülebilir. Bahis konusu olan Dolmenler,* insan eliyle toplanıp üst üste koyulmuş devasa taş yapılardır. Zamanında bu taş yığınları mezarlık işlevi görüyordu ve bu tür taş mezarlar sık kullanılırdı, fakat bütün mezarlar bu türden buzul kaya (eratik blok) ya da kayaçlarla yapılmamıştır. Bu kayalar Drenthe, Danimarka ve Kuzey Almanya'da görülür ve yaklaşık 150.000 yıl önceki buzul çağlarının birinde bu bölgelere gelmiş olmalıdır.
Dolmenlerin içinde ve yakınında yapılan kazılarda insan iskeletine rastlanmamıştır. Kemikler muhtemelen binlerce yılın etkisiyle toprağa karışıp gitmiş, ama mezarda ölüyle birlikte gömülen ve ona öteki dünyada kullanması için verilen mezar hediyeleri bulunmuştur. Bu hediyeler arasında, biçimine bakılıp 'huni kupalar' olarak adlandırılan özel kaplar yer alır. Bu ve buna benzer buluntuları temel alarak arkeologlar, bu ilk kuşak çiftçilerin yaşamlarının nasıl olduğunu anlamaya çalıştılar. Bunlar, avcı-toplayıcı tarzı yaşamı bırakıp yerleşik yaşama geçen bu bölgedeki ilk insanlardı. Kerpiçten evlerde yaşıyorlar, tahta ve taştan aletler kullanıyor ve yiyecekleri saklamak için de kaplar yapıyorlardı. Şüphesiz mal edinme ve hukuk alanında da anlaşmaları vardı, fakat bu ilk çiftçiler yazıyı bilmedikleri için, anlaşmalarının nasıl olduğu konusunda maalesef herhangi bir fikrimiz yok. Yarattıkları, yazılı kaydı olmayan, yazısız bir toplumdu.
Bu insanların, bazen ağırlığı 20.000 kiloyu bulan bu taşları makine kullanmaksızın yerden nasıl kaldırıp hareket ettirdikleri hâlâ tamamıyla açıklık kazanmamıştır. Belki de topraktan bir rampa yapıp küçük yuvarlak kalaslar aracılığıyla bu büyük taşları yuvarlamışlardır. Taşlar yerleştirilince de, altlarındaki toprak kazılıp mezar yapılmış olabilir.
Drenthe'de elliden fazla Dolmen korunarak günümüze kadar gelmiştir. Ancak Dolmenlerin sayısının bu rakamdan çok daha fazla olduğu düşünülüyor, ama örneğin inşaat işlerinde yapı malzemesi olarak kullanıldığı için bu taşların bir çoğu kaybolmuştur.
* Dolmen, toprakta yan yana aralıklı olarak dizilmiş birkaç büyük yassı taşla bunların üstüne yatay olarak yerleştirilmiş yine büyük yassı taşlardan oluşan tarih öncesi bir yapı türüdür. Dolmenler, tarih öncesinde mezar olarak kullanılan iki tanesi dikili, üçüncüsü de bunların üzerine kapak gibi yatırılmış üç büyük taştan meydana gelmiş yapılardır. Ç.N.
