Kamp Westerbork is vooral bekend vanwege de oorlogsjarenjaren 1942-1945. Het werd echter al in 1939 gebouwd en in gebruik genomen.
In 1933 kwam Adolf Hitler aan de macht in Duitsland. Er was een economische crises met veel werkloosheid. Hitler wist veel mensen ervan te overtuigen dat de Joden de oorzaak van de problemen waren.
Met de invoering van de Neurenberger rassenwetten in 1935 verloren de joden hun burgerrechten. Daarnaast werden allerlei maatregelen ingevoerd om joden zoveel mogelijk uit het openbare leven te weren, zoals het verbod op het rijden in de bus, het verbod om te studeren aan de universiteit etc. Allerlei middelen van bestaan werd de Joden ontnomen.
In de nacht van 9 op 10 november 1938 vond een door de nazi's georganiseerde pogrom (gewelddadige acties) gericht tegen Joden plaats. Joodse eigendommen zoals synagogen, scholen, huizen en begraafplaatsen werden vernield. Vele ruiten werden kapot gooit. Vanwege de vele (blinkende) scherven in de straten wordt deze nacht ook wel Kristalnacht (Reichskristallnacht) genoemd. Na de Kristalnacht ontvluchtten veel Joden Duitsland.
Vluchtelingenkamp
In Nederland kwamen ook veel Joodse vluchtelingen. Voor deze vluchtelingen werd een kamp gebouwd op een afgelegen plek, een stuk heide, in de voormalige gemeente Westerbork. In dit Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork kwamen op 9 oktober 1939 de eerste Joodse vluchtelingen aan. Het leven in het vluchtelingenkamp leek op het eerste gezicht zo erg nog niet. Er was een school voor de kinderen, er waren schone barakken (een soort woonschuren), centrale verwarming en goede voorzieningen zoals wasruimtes. Voor families waren er zelfs eengezinswoningen. Er werden cursussen gegeven en je kon in het kamp sporten.
Doorvoerkamp
Op 10 mei 1940 werd Nederland bezet door de Duitsers. Vanaf 1 juli 1942 werd het kamp door de nazi's omheind met prikkeldraad en er kwamen zeven wachttorens en bewaking, zodat het kon worden gebruikt voor de Jodenvervolging.
Joden uit heel Nederland werden vanaf die tijd opgepakt en verzameld in Kamp Westerbork. Het was een zogenaamd doorvoerkamp (Durchgangslager), van het thuisland naar concentratiekampen als Auschwitz en Treblinka in Polen. Ook andere minderheden, zoals de Roma, Sinti en homo's, verbleven na arrestatie een tijd in Westerbork. Ook zij werden op transport gezet naar een van de concentratiekampen. Vanaf juli 1942 vertrokken elke week één of twee treinen met Joden naar de concentratiekampen. De avond voordat de trein vertrok, werd bekend welke mensen mee moesten. Het was een dagenlange treinreis, vaak zonder eten en drinken. De meeste mensen, waaronder veel kinderen en oude mensen, gingen bij aankomst direct door naar de gaskamers.
De gaskamers leken op doucheruimtes, zodat de mensen dachten dat ze zich mochten wassen. Soms werden er zelfs zeepjes uitgedeeld. Uit de kranen kwam echter geen water, maar gas. In totaal werden 107.000 Joden en 245 Sinti en Roma weggevoerd via Kamp Westerbork. Slechts 5000 mensen kwamen terug.
Kamp Westerbork na de Tweede Wereldoorlog
Direct na WO 2 werd Kamp Westerbork gebruikt om collaborateurs gevangen te houden. Van 1951 tot 1971 krijgt het de functie van woonoord om Molukkers op te vangen. Het kamp krijgt dan de naam woonoord Schattenberg. Het kamp Westerbork kent een lange en bewogen geschiedenis. Bij deze geschiedenis kunnen we nu stil staan in Herinneringscentrum Westerbork. Het Herinneringscentrum vertelt het verhaal van de joodse vluchtelingen, het doorvoerkamp, interneringskamp en woonoord Schattenberg.
