Baardmandecoratie
De naam baardman wordt ontleend aan de afbeelding van een mannengezicht met baard, op de hals en buik van het voorwerp. Dit masker kan met de hand of met behulp van een mal zijn aangebracht. In de loop van de tijd veranderen de stijl en de vorm van zowel de versiering als de voorwerpen, maar de karakteristieke baardmandecoratie blijft steeds behouden. In het begin waren de baardmankruiken strak en stijlvol vormgegeven en werd er veel aandacht besteed aan de versiering. In de zeventiende eeuw werd de versiering slordiger, mede omdat er meer aandacht uitging naar de kwantiteit in plaats van kwaliteit.
Over de betekenis van de baardmandecoratie zijn vele theorieën. De meest waarschijnlijke is de theorie van de wildeman, die een moralistische betekenis heeft. Deze betekenis kan ook achter de voorlopers van de baardmankruiken gezocht worden. Al vrij snel raakte de tot matiging aanmoedigende decoratie uit de mode en bleef alleen de baardmandecoratie over.
Gebruiksfunctie
Een exacte gebruiksfunctie kunnen we de baardmankruiken niet meegeven. Hoogstwaarschijnlijk werden de kruiken gebruikt om drank uit te schenken of te bewaren, maar dit was afhankelijk van de omvang van de kruik.
Producenten
De baardmankruik werd over het algemeen geproduceerd in Keulen of Frechen. Die laatste stad is het langst productieplaats geweest. De baardmankruik was zelfs zo belangrijk voor de stad dat deze is opgenomen in het stadswapen. De baardmankruik is waarschijnlijk rond 1500 voor het eerst in productie genomen en is ontstaan uit voorlopers uit Aken, Raeren en Waldenburg. In Keulen is de baardmankruik tot ongeveer het vierde kwart van de zestiende eeuw in productie geweest. Daarna werden alleen nog in Frechen, baardmankruiken geproduceerd, zeker tot in de achttiende eeuw.
Baardmankruiken zijn waarschijnlijk de meest bekende voorwerpen van Rijnlands steengoed en zijn in Nederland regelmatig aangetroffen. Het feit dat baardmankruiken in Nederland zoveel voorkomen is niet verwonderlijk, aangezien deze voornamelijk werden vervaardigd voor de Nederlandse en Engelse markt. Het is ook niet verwonderlijk dat in de 19e eeuw lange tijd werd gedacht dat baardmankruiken in Nederland of Vlaanderen werden vervaardigd.
Baardmankruik of baardmankan?
Hoewel er over het algemeen gesproken wordt van ‘baardmankruiken’ is deze term volgens het classificatiesysteem voor keramiek en glas uit de late- en postmiddeleeuwen (het zgn. Deventersysteem) niet correct. De term kruik wordt in het systeem enkel gebruikt voor voorwerpen met twee oren, waar een ‘baardmankruik’ er maar één heeft. Eigenlijk zou de vorm fles genoemd moeten worden, maar omdat de term ‘kan’ al lange tijd in gebruik was voor deze vorm, wordt deze in het systeem gehanteerd.
Bronnen:
Bartels, M., 1999. Steden in Scherven: vondsten uit beerputten in Deventer, Dordrecht, Nijmegen en Tiel (12501900). Zwolle.
Westra, F. In Kannen of Kruiken? Een onderzoek naar de oorsprong en de geschiedenis van de Baardmankan (S1693883), studieopdracht Groninger Instituut voor Archeologie.
