Om de naam Pieter Vermeulen kan niemand heen in Velsen. Je hebt de Pieter Vermeulenstraat, het Pieter Vermeulen Museum en vroeger bestond de Pieter Vermeulenschool. Ook staat zijn naam gebeiteld in een chique en mooi onderhouden grafsteen op begraafplaats De Biezen. Een beroemde naam dus in IJmuiden, maar wie was Pieter Vermeulen nou echt?
De Heide
De geschiedenis van Pieter Vermeulen in IJmuiden begint met zijn komst naar De Heide in 1867 waar hij als jong onderwijzer hoofd werd van de christelijke school. De Heide is ontstaan rond het huidige stadhuis als nederzetting voor de gravers van het Noordzeekanaal en hun gezinnen.
Vermeulen arriveerde op een broeierig tijdstip. Juist daarvoor waren de lonen van de kanaalgravers omlaag gegaan door het kelderen van de aandelenkoersen. Er was sociale onrust onder de kanaalgravers. Frits Vermeulen, achterkleinzoon, haalt in een lezing het volgende uit deze roerige tijd aan: 'De schulden werden dikker, de jenever dunner. De arbeiders hebben het niet makkelijk.
Staken
We sloegen elkaar, we mepten wijf en kinderen, we kregen cholera en gingen staken'.
Staken aan het eind van de negentiende eeuw was geen pretje. Niks geen weerstandskas van de vakbond of uitkeringen van het Rijk waar de stakers geld konden krijgen. Zij moesten noodgedwongen hun hand ophouden. In een bekendmaking van de Amsterdamsche Courant in 1867 viel te lezen dat 'ten gevolge van de staking der werkzaamheden aan het Kanaal door Holland op zijn Smalst de daaraan verbonden arbeiders plotseling zonder werk en zonder brood zijn. Ruim honderd huisgezinnen in Velsen, Beverwijk en Wijk aan Zee en Duin lijden een volslagen gebrek, waarin niet kan worden voorzien door de uitdeelingen van burgerlijke en kerkelijke armbesturen. Daarom wordt een dringend beroep op uwe liefdadigheid gedaan'.
Erbarmelijke omstandigheden
Ontberingen dus op De Heide waar hoofdonderwijzer Vermeulen de kinderen in erbarmelijke omstandigheden taal en rekenen leerde. Het waren grote klassen. Geld voor een hulponderwijzer is er niet. Er was geen nood aan de man, want Vermeulen schakelde zijn twaalfjarige zoon Frits in bij de lessen.
Het schoolgebouwtje van Vermeulen op De Heide was een houten barak en maakte in 1903 plaats voor een stenen schoolgebouw. Onderwijzer Vermeulen heeft met zijn veertigjarige onderwijzersloopbaan zijn sporen achtergelaten. Ook was hij actief in de kerk en bracht aan het eind van zijn leven ook nog enige tijd door in de provinciale politiek, alvorens hij in 1922 de geest gaf.
Piet Magré, lang werkzaam bij het Pieter Vermeulen Museum, vertelt dat Vermeulen een sociaal bewogen man was die de armen hielp. Desnoods uit zijn eigen loonzakje. Magré haalt één van die verhalen aan: "Hij was niet alleen onderwijzer, hij was ook betrokken op sociaal gebied. Bij de adellijke buitens in Velsen ging hij langs om in de winter bijvoorbeeld dekens voor de arbeiders te ritselen."
Verzameling
Vermeulen legde echter ook een grote collectie aan van voorwerpen uit de natuur, zijn grote hobby. Het werd een bonte collectie, daarbij geholpen door oud-leerlingen die tijdens hun reizen leuke hebbedingetjes voor hun vroegere meester meenamen. Zoon Frits breidde de verzameling uit, die in 1952 naar de gemeente Velsen ging onder de voorwaarde dat de gemeente een museum voor schoolkinderen zou stichten onder de naam van zijn vader.
Hierom leeft Pieter Vermeulen nog voort in Velsen. Duizenden schoolkinderen, die uit Velsen diverse keren, bezoeken de tentoonstellingen zoals 'Op reis met Mo-mo de mol' die geregeld worden vernieuwd. Het museum voor natuureducatie is tijdelijk gehuisvest in de oude Jan Campertschool in Driehuis. De grote opzette schildpad en de krokodil, twee behoorlijke blikvangers, maken de laatste tijd een wat stoffige indruk. Een frisse wind kan geen kwaad en er is hoop dat het museum later een nieuwe start kan maken als het een nieuw gebouw krijgt bij Marina Seaport, de plezierhaven van IJmuiden.
