Velsen telt in de lange reeks burgemeesters één vrouw. Anneke van Dok was van 1990 tot 1994 burgemeester alvorens zij naar Den Haag vertrok om daar staatssecretaris van buitenlandse handel te worden. In het buitenland, waar de titel staatssecretaris onbekend is, ging zij in die periode zelfs door het leven als minister.
Zucht van verlichting
De stap van burgemeester van Velsen naar staatssecretaris was behoorlijk groot, misschien zelfs een reuzensprong. Het Haagse pluche beviel de PvdA-politica ook niet goed. Zij slaakte een zucht van verlichting, toen zij de Haagse deur dichtdeed en benoemd werd als burgemeester van de havenstad Vlissingen.
Van Anneke van Dok (PvdA) was bekend dat zij een uitgesproken hekel had aan de vroegere opstelling in het Velsense gemeentehuis waar het college van B en W op een verhoging boven het 'gekozen gepeupel' van de gemeenteraad uittorende.
Gelijke hoogte
Later veranderde die opstelling zodat alle lokale politici in elk geval op gelijke hoogte kwamen te zitten. De bouwmeester van het gemeentehuis, de vermaarde architect Dudok, had het vlak na de Tweede Wereldoorlog niet zo op gelijkheid voor alle rangen en standen. Dat toonde hij in zijn architectuur. De Burgerzaal is beneden, de raadszaal bevindt zich vele marmeren traptreden hoger om het standsverschil tussen de burgerij en de bestuurders fijntjes te benadrukken.
Onderscheid
Het onderscheid tussen burgers en bestuurders komt in het gemeentehuis overduidelijk tot uitdrukking. Het is een standsverschil dat altijd een rol heeft gespeeld bij het bestuur, beginnend in de Middeleeuwen. In deze donkere eeuwen werd het ambacht Velsen en Santpoort bestuurd door de schout (hoofd van de plaatselijke politie), de schepenen en een aantal 'welboren' mannen.
Goede komaf
Het was niet Jan met de pet die van rechtswege met de knuppel mocht zwaaien. Alleen mannen van goede komaf waren daartoe goed in staat. Vanaf de 14e tot de 18e eeuw waren de heren van Brederode (van het kasteel) de ambachtsheren van Velsen. Taken van die ambachtsheer? Het benoemen van mensen als schout, schepen of schoolmeester. Maar ook de doodgraver, aalmoezenier of organist waren voor hun baantje afhankelijk van de goedkeuring van de ambachtsheer.
Combinaties mogelijk
>Het schoutsambt was aanvankelijk een bijbaan. Zo was in de zestiende eeuw de kastelein van herberg Het Root Hart in Oud-Velsen tegelijk schout. De schout was een man van gewicht, want hij hield zich niet alleen met het bestuur bezig maar ook met het rechtspreken. In de dingstal, een overdekte ruimte tegen de westelijke muur van herberg Het Root Hart, werd recht gesproken.
Lijfstrafffen
De straffen waren niet mals. Een dief kon erop rekenen dat zijn rechterhand werd afgehakt in een kwade bui van de schout en schepenen. Maar een onsje minder was ook mogelijk: iemand kon verbannen worden, een boete moeten betalen of worden verplicht op pelgrimstocht te gaan naar een heilige stad. Veroordelingen tot de schandpaal hoorden er eveneens bij: vanzelfsprekend op marktdag zodat de veroordeelde voor zijn buren en vrienden te kijk stond.
Cachot
Vlak bij het tegenwoordige restaurant Het Roode Hert bevond zich aan de Middendorpstraat ook 'het cachot van Velsen', een gevangenisje uit 1926 dat werd gebouwd voor drie cachots die moesten wijken voor uitbreiding van het gemeentehuis. Gemeenteveldwachter De Ruyter heeft in deze cel, waarvan het interieur grotendeels bewaard is gebleven, menige onverlaat achter de tralies gezet.
Gemeenteaanstelling
In de twintigste eeuw werden veldwachters door de gemeente aangesteld. Voor die tijd heeft het ambachtsrecht eeuwen bestaan. In de tijd van de Bataafse Republiek aan het eind van de achttiende eeuw - zonder vorstenhuis van Oranje en daarom wellicht zelden beschreven door geschiedkundigen - kreeg mevrouw Margaretha Geelvinck het ambachtsrecht, als bewoonster van buitenplaats Watervliet.
Straatvernoemingen
Halverwege de negentiende eeuw verloor de titel ambachtsheer zijn betekenis en in 1965 ging deze titel voor Velsen verloren. Zijn de namen van deze illustere families dan helemaal in de vergetelheid geraakt? Niet helemaal. Velsen heeft veel straten vernoemd naar vroegere bestuurders. In de naamgeving van Velsense straten en parken komen we vroegere burgemeesters tegen, zoals de Burgemeester Rambonnetlaan of het Burgemeester Rijkenspark.
In Velsen-Noord zijn de vroegere schouten en ambachtsheren rijkelijk bedacht. Noem de Geelvinckstraat of de Corverslaan en het gaat om vroegere ambachtsheren. Noem de Dijckmansstraat of de Van der Poelstraat en het zijn namen van schouten van wie de botten al lang zijn vergaan.
Democratischer
Voor het bestuur van Velsen ging in de loop van de negentiende eeuw gelden wat voor de rest van Nederland ook geldt. Meer mensen mochten meedoen aan de verkiezingen waardoor het bestuur een democratischer gezicht kreeg. Achtereenvolgens werden het censuskiesrecht (alleen belastingbetalers) het kentekenkiesrecht (alleen capabele kiezers) en in 1922 het vrouwenkiesrecht ingevoerd.
Anno 2009 is de helft van het college van B en W vrouw. Een vrouw als burgemeester is een uitzondering gebleven. Ook de nieuwe burgemeester Franc Weerwind die in het najaar van 2009 aantreedt als opvolger van Peter Cammaert is een man. Anneke van Dok blijft voorlopig de enige vrouwelijke Velsense burgemeester ooit.
