Het laatste oorlogsjaar was het meest traumatische voor de inwoners van Waalwijk, Sprang-Capelle en Waspik. Ook vielen toen de meeste slachtoffers onder de bevolking.
De Tweede Wereldoorlog duurde bijna zes jaar, maar voor de meeste Nederlanders telde alleen de Duitse bezetting en die hield op vier dagen na vijf jaar stand. Het is opmerkelijk dat van die vijf lange en bange - jaren, vooral het laatste in het geheugen staat gegrift van mensen die deze tijd hebben meegemaakt.
Het laatste oorlogsjaar begint met heuglijk nieuws. Op 6 juni 1944 is eindelijk het lang verwachte Tweede Front een feit, de Geallieerden landen in Normandië. De hele zomer lang zweeft de bevolking in bezet gebied tussen hoop en vrees. Pas eind augustus is duidelijk dat de Duitse troepen in Frankrijk een verpletterende nederlaag hebben geleden. Opeens gaat het snel. De geallieerde troepen stormen door Noord-Frankrijk en België op weg naar Nederland. Op zondag 3 september bevrijden ze Brussel , een dag later Antwerpen. Het einde van de bezetting lijkt nu ieder moment daar te zijn. Radio Oranje meldt abusievelijk dat de geallieerde legers vlak voor Breda staan. Dinsdag 5 september staat heel Nederland op zijn kop. Niemand gaat nog naar werk of school en overal wordt uitbundig gevlagd. Collaborateurs vluchten weg, meestal met de trein, uitgezwaaid door uitgelaten dorps- en stadsgenoten. Het plaatselijke verzet pakt enkele achtergebleven collaborateurs op en bergen hen op in een boerderij in Sprang. Maar de bevrijders blijven weg en in de loop van de dag slaat de stemming om. De volgende dag komt de kater. In plaats van geallieerde troepen stroomt een bataljon, meest Nederlandse, SS'ers (SS-Grenadier-Regiment Landstorm Nederland) de Langstraat binnen op weg naar het front bij Antwerpen. Familieleden van ontvoerde Landwachters (nationaal-socialistische hulppolitie) klagen bij de SS'ers. Die stellen burgemeester E. Moonen voor een ultimatum. Hij moet zorgen dat de Landwachters vrij komen of met zijn leven de prijs betalen. Intussen wordt iedereen van de straten gejaagd en Waalwijk verandert in een spookstad. Door een tragisch misverstand worden ook de 18-jarige Joop en de 25jarige Vincent Hoffmans gegijzeld. Een vierde gijzelaar, huisarts P. Lenglet, wordt op aandringen van Moonen vrijgelaten. Na allerlei mislukte pogingen de gijzelaars te vinden, de Duitse officieren te vermurwen of het verzet te bewegen ze vrij te laten, loopt het ultimatum om 13.30 uur af. Op verzoek van burgemeester Moonen voltrekken de SS'ers de executie achter het stadhuis, buiten het zicht van zijn vrouw en dochter. Als door een wonder overleeft Vincent de executie, zijn broer en de burgemeester sterven. Waalwijk blijft verdoofd achter. De dreun zal nog lang nagalmen.
Des te groter is de vreugde als de bevrijders, Schotten van de 51ste Highland Divisie, arriveren. Op maandag 30 oktober bevrijden zij Sprang, Capelle, Waalwijk en Waspik. De vreugde wordt getemperd door de eerste slachtoffers onder de burgerbevolking ten gevolge van het oorlogsgeweld. Helaas neemt hun aantal toe tijdens de daaropvolgende wintermaanden. De geallieerde opmars is bij de Bergsche Maas tot stilstand gekomen, waardoor de hele Langstraat tot de capitulatie in de frontlinie ligt. Dat betekent beschietingen, maar ook een beperkte bewegingsvrijheid, want er vinden regelmatig infiltraties plaats door Duitse troepen. Angst voor de mogelijke terugkeer van de bezetter wordt ook gevoed door de uiterst felle strijd om het kleine Duitse bruggenhoofd bij Kapelsche Veer, in december 1944 en januari 1945. Bij die gevechten zijn bijna 1.200 militairen, geallieerde zowel als Duitse, het slachtoffer.
Daarnaast is er vanuit de lucht nog een dreiging bijgekomen. Veel V-1's (vliegende bommen) worden sinds half december 1944 door de Duitsers gelanceerd vanuit de Achterhoek richting Antwerpen. Daarbij passeren ze de Langstraat. Van deze primitieve vliegtuigjes bereiken veel nooit hun doel. Binnen het gebied van de huidige gemeente Waalwijk storten er minstens 72 neer, waarbij 25 mensen om het leven komen en bijna honderd personen gewond raken. Aan deze dreiging komt pas in april 1945 een einde, nadat Canadese troepen noordelijk Nederland binnentrekken. De bevolking viert het einde van deze enerverende tijd,, de Duitse capitulatie op 5 mei 1945, dan ook uitbundig.
Dat vooral het laatste oorlogsjaar in de herinnering leeft van degenen WOII hebben meegemaakt, is heel begrijpelijk. Vooral 6 september 1944 staat in veler geheugen gegrift. Dat is ook niet zo vreemd omdat in die tijd autoriteit nog iets betekent. Dat de centrale figuur in Waalwijk, burgemeester Moonen, op betrekkelijk willekeurige gronden wordt vermoord, moet iedereen onzeker hebben gemaakt. We mogen ook niet vergeten dat van de 95 Waalwijkse oorlogsslachtoffers er niet minder dan 66 om het leven komen tijdens en na de bevrijding. Voeg daarbij de lange, koude winter met de nabijheid van de Duitse troepen, de daaruit voortvloeiende onzekerheid en de directe bedreiging vanuit de lucht door de V-1's en het is duidelijk waarom juist deze laatste loodjes zo zwaar hebben gewogen in de Langstraat.
Bijdrage: Jack Didden
