Dat mensen samenkomen om zich te vermaken is iets van alle tijden. Tegen het einde van de 19de eeuw gebeurde dat steeds meer in georganiseerd verband en het nam grotere vormen aan. Uit de veelheid aan activiteiten op het gebied van cultuur en volksvermaak volgen hier enkele Deventer voorbeelden.
De eerste bioscoop
Nadat op de kermis al filmvoorstellingen in een tent werden gegeven, opende in 1911 de eerste Deventer bioscoop EDB haar poorten, niet lang daarna gevolgd door Luxor en Cinema Palace. Na de komst van de televisie bleken drie bioscopen teveel van het goede en na verloop van tijd verdwenen de laatste twee weer. Wel kwam er in de jaren zeventig een filmhuis voor de vertoning van minder commerciële films.
De sociëteit De Hereeniging
In het begin van de 19de eeuw waren er in Deventer verschillende sociëteiten. Ze hadden een besloten karakter en waren alleen toegankelijk voor heren met een zekere welstand. In 1852 werd sociëteit De Hereeniging opgericht door samenvoeging van twee sociëteiten. Het instituut bestaat nog steeds in het pand aan de Grote Poot, waar vroeger het Athenaeum was gevestigd. Tegenwoordig worden ook vrouwen toegelaten. In 1888 kwam er ook een zogenoemde buitensociëteit op de Worp. Hier werden onder meer dansfeesten gehouden, waarbij vrouwen uiteraard wél welkom waren. Het gebouw staat er nog steeds en doet nu dienst als bowlingcentrum.
Het Leeskabinet
Lange tijd was het lezen van boeken voorbehouden aan de meer ontwikkelden. Zo werd in 1891 het Deventer Leeskabinet opgericht. Het was een exclusieve aangelegenheid en het lidmaatschap was dan ook niet goedkoop. Niet toevallig zetelde dit gezelschap op een verdieping van sociëteit De Hereeniging. Niet lang daarna drong het besef door, dat lezen goed was voor iedereen en in 1918 kwam de Openbare Leeszaal en Bibliotheek aan de Brink. Tot op de dag van vandaag biedt de bibliotheek, samen met Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek, een uitgebreide verzameling boeken en geschriften.
Volksvermaak
Samen de straat op gaan bleef vooral in de zogeheten volkswijken
een bron van vermaak. Niet alleen kinderspelletjes met de hele
buurt, maar ook jaarlijks terugkerende festiviteiten boden volop
vertier. Een typisch gebruik in Deventer was het oprichten van een
pinksterkroon: een paal met hoepels, versierd met slingers,
waaromheen werd gedanst. In de jaren zestig van de vorige eeuw is
deze traditie langzamerhand verdwenen.
De Deventer kermis in de eerste week van juni is, net als de Goede
Vrijdagmarkt, een overblijfsel van de vroegere jaarmarkten, die
voor een deel ook een kermisachtig karakter hadden. Dan is er nog
het sinterklaasfeest, dat in Deventer een uniek karakter heeft.
Sinds 1861 bestaat er een Deventer Sinterklaascommissie (in de
beginjaren onder aanvoering van Johannes van Vloten), die er
ondanks steeds terugkerende discussies nog altijd in slaagt de
intocht van de Sint consequent op 5 december te laten
plaatsvinden.
Schouwburg en musea
Twee culturele instellingen mogen niet ontbreken. Aan het Grote Kerkhof verrees in 1870 naast het Landshuis de eerste schouwburg. In 1954 volgde nieuwbouw op dezelfde plek. Een nieuw cultureel centrum, bestaande uit schouwburg, filmhuis, muziekschool en creatief centrum werd in 1996 geopend op de plaats van de voormalige Leeuwenbrug.
Het Historisch Museum Deventer, sinds 1913 ondersteund door de actieve Vereniging De Waag, en ook het Speelgoedmuseum bieden bezoekers naast hun vaste collecties wisselende thema-exposities.
