Geen plek in Heemstede heeft meer historische uitstraling dan het Oude Slot. Het gaat dan over ridderverhalen en adellijke twisten, over de luisterrijke ontvangsten van koninklijke gasten ten tijde van slotvoogd Adriaan Pauw en over de uiteindelijke afbraak door de schout Jan Dolleman. Tegenwoordig functioneert het Oude Slot als cultureel centrum en als geliefde trouwlocatie.
We moeten terug naar het einde van de 13de eeuw voordat er sprake is van de bouw van een edelmanswoning. Als de graaf van Holland het ambacht Heemstede in leen geeft aan een edelman om daar uit zijn naam het bestuur en de lagere rechtspraak uit te oefenen, bouwt die een kasteel om uitdrukking te kunnen geven aan zijn nieuwe status. Opmerkelijk is de plek van het kasteel, namelijk niet op de hoge zandgronden, maar op de moerassige veengronden waar Spaarne en Haarlemmermeer samenkomen, bij de doorvaarroute Amsterdam-Haarlem-Zuiden.
Volledig verwoest
Gedurende enkele eeuwen dient het slot als thuisbasis voor de heren van Heemstede. Hoe het oudste slot eruit heeft gezien, is moeilijk te achterhalen. Eind 14de eeuw is het namelijk volledig verwoest. Daarna is het weer opgebouwd en heeft het geleidelijk de vorm gekregen die we ook nog op eind 18de-eeuwse prenten zien.
Een koopman in het Oude Slot
In de loop van de 16de eeuw raakt de oude Hollandse adel langzaam uit beeld. Ze raakt financieel uitgeput en moet haar plaats in het maatschappelijk leven afstaan aan een nieuwe adel, de rijk geworden kooplieden in de opkomende Hollandse steden. De heerlijkheden zijn bij hen in trek. Ze kopen de kastelen van de verarmde oude adel. Geld speelt geen rol. Een adellijke levenswijze wordt bij hen een statussymbool. Soms wordt op bestelling een verzonnen adellijke afkomst geleverd. En huwelijken van edelen met rijke koopmansdochters zijn in het voordeel van oude adellijke geslachten.
Ook de Amsterdamse koopman Adriaan Pauw koopt in 1620 een heerlijkheid. Hij zet zijn zinnen op het slot te Heemstede en verbouwt de middeleeuwse burcht tot een kasteel in renaissancestijl.
Lusthof
Door zijn vele reizen in Europa kent Pauw de smaak van de Europese adel van zijn tijd. Rond het slot laat hij een lusthof aanleggen met tuinen, lanen en boomgaarden. En naar het hoofdgebouw laat hij een stenen brug bouwen, de Pons Pacis, de Brug van de Vrede, ter herinnering aan de Vrede van Münster, waar hij als gevolmachtigde van de Staten Generaal het vredesverdrag met Spanje had ondertekend.
Sloop
De laatste ambachtsvrouwe van Heemstede was Johanna Maria Dutry. Zij kocht de heerlijkheid Heemstede in 1793. Zij was afkomstig uit Den Haag en verkeerde daar in stadhouderlijke kringen. Zij was een gescheiden vrouw. De heerlijkheid was voor haar een geldbelegging die rendement moest opleveren. Zelf bleef ze in Den Haag wonen. Tijdens de Franse overheersing (1795-1813) komt er formeel een einde aan de tijd van de ambachtsheerlijkheden. In 1809 verkoopt ze het slot. Het komt in handen van de Heemsteedse schout Jan Dolleman die het vervolgens laat slopen, op het poortgebouw en enkele andere bijgebouwen na.
