Landstormers en Kozakken

De Fransen in het land

'Welkom ontdekkingsreizigers, leuk dat jullie gekozen hebben voor deze reisbestemming. Ik zal jullie nu een rondleiding geven door de tijd dat de Fransen hier de baas waren. Laat je verrassen!'

Je hebt een achternaam en dat vind je heel gewoon. We rijden rechts op de weg en dat vind je heel gewoon. Toch hebben we dit en nog veel meer te danken aan een Franse leider, die toen de baas was over ons land. Wie was die man en hoe hebben we hem verdreven? Je gaat het ontdekken en je zult zeker trots zijn op onze Landstormers.

Periode
Tijd van burgers en stoommachines

De Fransen komen!

In de zomer van 1794 probeerde het Franse leger Nederland te veroveren. Niet iedereen vond dat erg. Er waren mensen in Nederland die ongeduldig op hun komst wachtten. Zij noemden zich de patriotten. Ze hadden dezelfde ideeën als de Fransen: alle mensen zijn gelijk en mogen meebeslissen over het bestuur van het land. De patriotten hoopten dat de Fransen zouden helpen om deze nieuwe ideeën in Nederland in te voeren.

Land onder water

Stadhouder en prins Willem V (de vijfde) wilde hier niks van weten. Zijn aanhangers heetten de prinsgezinden. Om de Fransen tegen te houden, liet hij de dijken doorsteken. Zo liepen grote delen van het land onder water. Helaas begon het toen te vriezen. De rivieren bevroren en de soldaten konden zo naar de overkant lopen. Willem V en zijn familie vluchtten snel naar Engeland. Vanaf dat moment waren de Fransen de baas.

Keizer

In 1799 werd Napoleon de baas van de Fransen. Hij had niet alleen alles voor het zeggen in Frankrijk, maar ook in de landen die door de Fransen veroverd waren (zoals België en Nederland). In 1804 kroonde hij zichzelf tot keizer. Napoleon is heel belangrijk geweest voor Nederland.

Achternaam

Napoleon voerde allerlei nieuwe regels in, die we nu nog steeds kennen. Bijvoorbeeld: rechts rijden op de weg. Zo zouden er minder ongelukken gebeuren. Een andere regel was het hebben van een achternaam. De meeste mensen hadden alleen een voornaam. Napoleon wilde dat iedereen zich op het gemeentehuis liet inschrijven. Wie geen achternaam had, mocht er zelf één bedenken.

Kilo's, meters en liters

Ook de rekensommen met kilo's, meters en liters heb je aan Napoleon te danken. Hij vond het erg onhandig dat de maten en gewichten in ieder land anders waren. Daarom voerde hij de kilo, meter en liter in.

Burgemeester Jan Pakkert

Het bestuur van Bathmen was altijd in handen geweest van een beperkte groep machtige mensen. De Fransen en patriotten wilden dat de bevolking meer te zeggen kreeg over het bestuur. Bathmen kreeg een raad met volksvertegenwoordigers die meespraken over politieke zaken. In 1811 werd Bathmen een gemeente met een eigen maire (burgemeester). Dat was de boerenzoon Jan Pakkert (1773-1848), die 32 jaar lang burgemeester zou blijven. Er woonden toen minder dan 1000 mensen in Bathmen. Het waren landbouwers, dagloners en ambachtslieden. Hij zorgde goed voor de arme bevolking. Hij organiseerde collectes voor de slachtoffers van stormen, overstromingen en van grote branden. Ook trok hij een gediplomeerde vroedvrouw aan.

Klinkt goed?

Veel Nederlanders waren in het begin blij met de komst van de Fransen. Maar dat duurde niet lang. De Franse soldaten kostten veel geld. Napoleon wilde de baas zijn in zoveel mogelijk landen. Daarom voerde hij veel oorlogen. Nederlandse jongens moesten verplicht soldaat worden in Napoleons leger.

Oorlog en vrijheid

Ook andere Europese landen hadden genoeg van de Fransen. Er werd een groot leger gevormd om tegen Napoleon te vechten. In oktober 1813 versloeg dat grote leger Napoleon. Nederland werd aan het einde van 1813 bevrijd door de Kozakken. Dat waren soldaten te paard uit Oost-Europa en door de Pruisen uit midden Europa. Het lukte de Kozakken niet direct om Deventer te bevrijden. Daarom richtten zij hun hoofdkwartier op in Bathmen. De Dorpsschool diende als wachtlokaal. Tot eind april 1814 bleven 500 Kozakken in Bathmen. Dat waren zware maanden voor de 1219 inwoners van Bathmen. Zij moesten een deel van hun paarden, vee en roggebrood aan de soldaten afstaan. Toen de Fransen in Deventer zich overgaven vertrokken de soldaten uit Bathmen. Daarna werd Nederland een koninkrijk, met koning Willem I (de eerste) op de troon.

Bathmen Spant De Kroon

Het koninkrijk der Nederlanden bestond 200 jaar in juni 2014, daarom organiseerde de Oranjecommissie Bathmen een historisch festival. De veldslag uit 1814 tussen de Fransen en de Kozakken, Pruisen en Landstormers (Bathmense boeren), werd in Bathmen nagespeeld. Er zijn echte Kozakken uit Rusland gekomen om deze veldslag na te spelen. Prins Willem Frederik en keizer Napoleon stonden tegenover elkaar opgesteld. Het Franse leger werd frontaal aangevallen en.... verslagen. De Fransen werden verjaagd en dit is het begin van het Koninkrijk der Nederlanden.

‘Tot ziens ontdekkingsreizigers, mijn rondleiding zit erop. Neem de herinneringen die je hier hebt gemaakt voor altijd met je mee en deel ze met anderen. Met je retourticket kun je weer terugreizen naar het nu. Binnenkort hoop ik je weer te zien op een nieuwe reisbestemming. Tot later!'

Prins Willem de Vijfde

Dit is een schilderij van prins Willem de Vijfde van Oranje Nassau. Tweehonderd jaar geleden is Nederland nog geen koninkrijk maar een republiek. Een land zonder koning. Wel is er is een stadhouder die het land bestuurt. Hij is verre familie van onze koningin. Willem de Vijfde is zo'n stadhouder.

Willem de Vijfde is geen koning, maar toch gedraagt hij zich wel zo. Hij woont in een mooi paleis en hij is getrouwd met prinses Wilhelmina van Pruisen. Ze is de zus van de koning van Pruisen.

Willem de Vijfde bestuurt het land, met de hulp van een kleine groep rijke burgers. Hij heeft als baas van het leger best veel macht. Maar steeds meer mensen zijn het niet eens met de manier waarop Willem het land bestuurt. Ze vinden dat de stadhouder teveel macht heeft. Ze noemen zich 'patriotten'.
De Patriotten

In de tweede helft van de achttiende eeuw is ons land niet meer zo rijk. De Gouden Eeuw is nu echt voorbij. Het land raakt zelfs in een crisis. Steeds meer mensen zeggen dat stadhouder Willem de Vijfde de schuld is van de crisis. Deze mensen noemen zich 'patriotten'.

In de Gouden Eeuw (1600-1700) verdiende Nederland heel veel geld aan de handel over zee. Maar in de tweede helft van de achttiende eeuw gaat het slecht met ons land. Er is zelfs crisis. Door een oorlog met Engeland leidt het land zware verliezen. De handel over zee ligt stil en er wordt bijna niets meer verdiend. Steeds meer mensen hebben honger. De Patriotten vinden dat het allemaal de schuld is van stadhouder Willem de Vijfde en van een aantal rijke families die al heel lang de baas zijn in ons land. Dat moet veranderen!

Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen
De Orangisten

Dit is Kaat Mossel. Eigenlijk heet ze Catherina Mulder. Ze is een beroemde orangist. Orangisten zijn aanhangers van stadhouder Willem de Vijfde. Ze blijven hem trouw. Ze vinden dat de stadhouder juist méér macht moet krijgen, zodat hij zijn werk beter kan doen.

Kaat Mossel is een doodgewone vrouw die mossels verkoopt in Rotterdam. Ze is fel tegen de patriotten. Regelmatig organiseert ze samen met haar vriendinnen demonstraties tegen de patriotten. Meestal leiden deze demonstraties tot geweld en brandstichting.

Ook vallen ze de patriotten lastig op de verjaardag van Willem de Vijfde. Ze moeten oranjelinten dragen en geld geven ter ere van de stadhouder. Uiteindelijk wordt Kaat opgepakt en gevangengezet.
'Aan het volk van Nederland'

De patriotten schrijven kranten en pamfletten om te laten zien dat het anders moet in Nederland. Een pamflet is een soort poster met kritische teksten erop. Ze worden stiekem verspreid. Een van de meest bekende pamfletten uit die tijd is 'Aan het volk van Nederland'. Het is geschreven door Johan Derk van der Capellen.

Johan Derk van der Capellen is een van de leiders van de patriotten. Hij vindt het heel belangrijk dat iedereen zijn boodschap te lezen krijgt. Daarom verspreidt hij zijn pamflet over heel Nederland. Hij roept iedereen op om zich te verzetten tegen stadhouder Willem de Vijfde, die hij de grote onderdrukker noemt. Johan is bang om opgepakt te worden, daarom zet hij zijn naam er niet onder. Het pamflet wordt 's nachts in het diepste geheim bij de mensen onder de deur door geschoven.
Vrijkorpsen

De stadhouder is ook de baas van het leger. Willem de Vijfde heeft daarom veel macht. Maar de patriotten richten kleine legertjes op waarover Willem géén macht heeft: vrijkorpsen. Ze leggen geld bij elkaar en kopen geweren en uniformen. Er zijn regelmatig flinke vechtpartijen tussen de patriotten en de orangisten. Er vallen zelfs doden.

In sommige steden in het westen van het land grijpen de patriotten de macht. De patriotten krijgen het voor het zeggen in steden zoals Haarlem, Gouda, Utrecht en Delft. Hier nemen zij nu de besluiten.

Willem de Vijfde heeft er niets meer te vertellen. Hij is bang voor de patriotten met hun wapens. Samen met zijn vrouw en kinderen vlucht Willem vanuit Den Haag naar Nijmegen. De Patriotten denken dat ze de strijd nu gewonnen hebben.
Wilhelmina van Pruisen

Willem de Vijfde is bang voor de patriotten met hun wapens. Samen met zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen vlucht hij vanuit Den Haag naar Nijmegen. De patriotten denken nu dat ze gewonnen hebben. Willem vindt het eigenlijk ook wel best zo. Maar Wilhelmina laat het er niet zomaar bij zitten. Zij zal wel eens even laten zien wie de baas van het land is.

Wilhelmina vertrekt met een koets richting Den Haag. Maar onderweg houden patriotten haar tegen. Bij het plaatsje Goejanverwellesluis (vlak bij Gouda) moet Wilhelmina wachten in een boerderij. Ze mag voorlopig niet verder reizen. Uiteindelijk heeft Wilhelmina geen andere keus dan terug te keren naar Nijmegen. Ze is diep beledigd!
Goejanverwellesluis

Goejanverwellesluis is een klein plaatsje in de buurt van Gouda. Op 28 juni 1787 wordt Wilhelmina van Pruisen, de vrouw van Willem de Vijfde, door een aantal patriotten opgepakt en hier vastgehouden. Ze moet wachten in een boerderij en mag voorlopig niet verder reizen.

Wilhelmina was eigenlijk onderweg van Nijmegen naar Den Haag. Maar uiteindelijk kan ze weinig anders doen dan terugkeren naar Nijmegen. Ze is diep beledigd! In een brief vraagt Wilhelmina haar broer, de koning van Pruisen, om hulp. Hij stuurt een leger van maar liefst 20.000 soldaten!

Dit leger is veel te sterk voor de patriotten. De meesten vluchten naar Frankrijk. Willem en Wilhelmina kunnen nu weer terug naar Den Haag. Willem is er weer de baas. Maar als een paar jaar later Franse legers Nederland veroveren, keren de patriotten terug. Willem, Wilhelmina en hun kinderen moeten naar het buitenland vluchten.

Vensterplaat De Patriotten. Voor docenten: Vensterles groep 5-8. Illustratie: J.J. de Wetstein Pfister.

De Franse tijd in Nederland

In de winter van 1795 valt het Franse leger over de bevroren rivieren Nederland binnen. Ze veroveren met ons gemak ons land. De 'Franse Tijd' duurt twintig jaar.
Bekijk de clip over de Franse Tijd!
Napoleon Bonaparte

Napoleon Bonaparte is een generaal in het Franse leger. In 1799 zet hij de Franse regering aan de kant. Napoleon neemt de macht over in Frankrijk en in alle gebieden die Frankrijk had veroverd, dus ook in Nederland. In 1804 kroont hij zichzelf tot keizer van Frankrijk.
Bekijk de clip 'Wie is Napoleon?'
Lodewijk Napoleon

Dit is Lodewijk Napoleon, de broer van Napoleon Bonaparte. Napoleon wil in alle landen die hij veroverd heeft iemand uit zijn familie op de troon zetten. Ze moeten hem helpen zijn grote rijk te besturen. In 1806 maakt Napoleon zijn broer Lodewijk koning van Nederland, dat vanaf dat moment 'het Koninkrijk Holland' genoemd wordt.

Lodewijk wil graag een goede koning zijn. Hij neemt meteen lessen om de Nederlandse taal te leren. En om zijn nieuwe koninkrijk goed te leren kennen gaat hij veel op reis door Nederland.

Als in Leiden een kruitschip ontploft, haast Lodewijk zich meteen naar de ramp plek om te helpen. Hij geeft geld en verzorgt gewonden. Hij helpt zelfs mee met puinruimen.

Lodewijk krijgt als bijnaam 'Lodewijk de Goede'. Maar Napoleon Bonaparte vindt dat Lodewijk Napoleon te weinig naar hem luistert en te veel denkt aan wat goed voor Nederland is. Daarom laat hij Lodewijk in 1810 terugkomen naar Frankrijk. Napoleon lijft Holland bij Frankrijk in. Vanaf dat moment is Nederland een onderdeel van het Franse keizerrijk.
Het paleis op de Dam

Dit is het Paleis op de Dam. Misschien heb je het wel eens gezien toen je in Amsterdam was. Het gebouw komt uit 1665 en is gebouwd als stadhuis. In 1808 wordt het gebouw het koninklijk paleis van Lodewijk Napoleon. In 1810 lijft zijn broer Keizer Napoleon Bonaparte Nederland bij Frankrijk in en wordt het zelfs even een keizerlijk paleis.
Rechts rijden

Hoe komt het dat wij allemaal aan de rechterkant van de weg rijden? Rond 1800 rijdt iedereen op zijn paard of in zijn koets nog kris kras door elkaar. Napoleon bedenkt dat wanneer iedereen aan de rechterkant van de weg rijdt, er minder ongelukken gebeuren. Daarom voert hij dat als regel in.
Vechten in het leger van Napoleon

Dit zijn soldaten uit het leger van Napoleon. Zie je de kleuren van hun uniformen? Die zijn heel opvallend. Heel anders dan de camouflerende kleuren van de uniformen die soldaten nu dragen. De kleuren van het pak van de soldaten van Napoleon zijn heel belangrijk.

In de tijd van Napoleon worden oorlogen op een andere manier gevoerd dan nu. Nu zijn er raketten of scherpschutters die van een grote afstand kunnen vuren. Dat is dan wel anders: je moet echt naar de vijand toe. Op het slagveld is het een drukte van jewelste. Door de damp van het kruit waar de soldaten mee schieten zie je maar weinig. De felle kleuren zijn dus hard nodig om te weten wie je vijand en wie je vriend is!

Vensterplaat Napoleon. Voor docenten: Vensterles groep 5-8. Illustratie: Wim Euverman.

Napoleon verandert veel in Nederland

Aan Napoleon danken veel mensen hun familienaam, want hij zorgt ervoor dat iedereen wordt ingeschreven bij de burgerlijke stand. Daarvoor moet iedere familie die nog geen achternaam heeft een familienaam kiezen. De burgerlijke stand is de plek op het gemeentehuis waar bijgehouden wordt wie geboren, getrouwd of gestorven is.

Door het invoeren van de burgerlijke stand weet Napoleon precies wie er in zijn rijk wonen. En waar. Dat is handig, want zo kan Napoleon precies uitzoeken wie hij bijvoorbeeld kan oproepen om in zijn leger te dienen en wie hij belasting kan laten betalen.

Napoleon verandert veel in de landen die bij zijn keizerrijk horen. Hij zorgt voor een 'moderne' regering, met duidelijke wetten. Iedereen is voortaan gelijk voor de wet en een rechtszaak is altijd openbaar.

De Nederlanders reageren verschillend op deze vernieuwingen. Sommigen vinden het nieuwe Franse wetboek (de 'Code Napoléon') een enorme verbetering. Het nieuwe wetboek is volgens hen veel beter; het maakt bijvoorbeeld geen verschil meer tussen gewone mensen en edelen.

De mensen die tegen de Code Napoléon zijn, vinden dat Napoleon geen rekening houdt met de plaatselijke gewoonten en afspraken. Ook met de dienstplicht voor jonge mannen zijn veel mensen het niet eens. Zeker niet als er steeds meer oorlogen komen waar soldaten voor nodig zijn.

Als Napoleon in 1815 wordt verslagen, denkt niemand erover om zijn veranderingen weer af te schaffen. Het nieuwe wetboek blijft bestaan, net als veel andere moderniseringen.
Dienstplicht

De Franse keizer Napoleon Bonaparte wil over héél Europa regeren. Daarom voert hij veel oorlogen. Voor die oorlogen heeft hij heel veel soldaten nodig. Om al die soldaten te verzamelen, voert Napoleon de dienstplicht in. Hij verzint een lotingsysteem: Elke man krijgt een lot. Als je een laag nummer hebt, moet je het leger in.
Eenheid in maten en gewichten

Dit is de officiële kilogram. Het is een stuk brons waarvan Napoleon laat bepalen dat dat voortaan de 'eenheid van gewicht' is. Napoleon voert in elk land waar hij de baas is de kilogram, de liter en de meter in. Heel handig, want tot die tijd zijn maten en gewichten in veel landen anders.

Engeland heeft Napoleon nooit veroverd, vandaar dat ze daar nog met andere maten en gewichten rekenen (en nog altijd links rijden).
De slag bij Waterloo

Vlakbij Brussel, op de uitgestrekte velden bij Waterloo, wordt Napoleon Bonaparte voorgoed verslagen door Britse, Pruisische en Nederlandse soldaten...
Bekijk de clip: De slag bij Waterloo