Het huis Weleveld, ooit één van de machtigste havezaten van Twente, bestond van 1300 tot de sloop in 1804. Het was strategisch gelegen bij de kruising van de grote handelsweg Utrecht-Deventer-Osnabrück met de Bornsche Beek in Zenderen. De wegtol en de watertol waren eeuwenlang belangrijke bronnen van inkomsten voor de eigenaren van Weleveld. Bij opgravingen in 1964 en 1985 kwam een deel van de havezate weer boven water. De grootte van het huis was vergelijkbaar met die van de havezate Herinckhave bij Fleringen. In 1994 werd de binnenste gracht hersteld, waardoor nu weer te zien is waar het huis heeft gestaan.
De heren Van Ruinen
In de oudst bewaarde leenakte van 1353 bevestigt Johan (I) van Weleveld door zijn heer Johan (III) van Ruinen beleend te zijn met de Hof to Welvelde en zes andere goederen in Sindron (Zenderen), namelijk Luttik Hulscher, Storksel, Bekman, De Haar, Bartelink en Veldhuis. Hoe de heren van het Drentse Ruinen in het bezit van deze Twentse goederen kwamen, is niet met zekerheid bekend.
De heren Van Weleveld
Godefridus de Welefelde, genoemd in 1244, is de eerste bekende bezitter van het goed. Misschien was zijn dochter getrouwd met Mewekien (Bartholomeus) van Ruinen. Rond 1300 verdeelden zij de Ruinense goederen onder hun vier zonen. De tweede zoon, Otto, kreeg in achterleen de Twentse bezittingen, waaronder het goed Weleveld. Zijn zonen Bernard en Otto bouwden daar in 1300 het eerste huis en noemden zich daarna naar het goed Van Weleveld. De zes generaties die hier woonden, speelden in de 14de en de 15de eeuw (de late Middeleeuwen) een voorname rol in Twente. Bernards zoon Johan I van Weleveld figureerde in het eerder genoemde document uit 1353. Otto III, zoon van Johan I, verwierf veel aanzien en bezit. Hij nam rond 1420 het initiatief het oude romaanse parochiekerkje van Borne te vervangen door de huidige Oude Kerk. Ook zijn zoon Johan II was een welgesteld man: in 1437 leende hij de bisschop van Utrecht een aanzienlijk bedrag en kreeg daarvoor de stad Enschede in onderpand. Hij was, met zijn zoon Gert, ook de belangrijkste financier van de voltooiing van de Oude Kerk, die rond 1482 werd ingewijd. Met het overlijden van Johan III in 1526 kwam er een einde aan erfopvolging door de Van Welevelds.
De heren Schele van Weleveld
De erfdochter Anna van Johan III van Weleveld trouwde in 1521 met de Westfaalse edelman Sweder (I) Schele (circa 1490-1533) van de Schelenburg bij Osnabrück. Eén van hun zonen, Christoffel Schele van Weleveld (1529-1606), introduceerde het Lutherse geloof in Borne. De havezate viel in 1582 en 1583 ten prooi aan de Spaanse troepen. Het huis werd ernstig beschadigd, het huisarchief ging verloren, wind-, watermolens en landerijen werden verwoest. De familie vluchtte naar het huis Sandfort bij Osnabrück en keerde pas in 1596 naar Weleveld terug. Het ingestorte huis moest herbouwd worden. Christoffels zoon en opvolger Sweder (II) Schele tot Welveld en Welbergen (1569-1639) heeft een belangwekkende familiekroniek nagelaten over de periode 1591-1637. Sweders nakomelingen raakten verwikkeld in een kostbare juridische strijd over de erfenis, die eindigde met de veiling van de havezate in 1715.
De heren Van Hambroick
Lambert Joost van Hambroick, wiens moeder een Van Weleveld was, werd de nieuwe eigenaar. Hij restaureerde het inmiddels weer geheel vervallen huis. Uit die tijd dateren twee prenten van Hendrik Spilman (1724-1781), waardoor we een idee hebben hoe het huis er toen uitzag. Met de dood van de oudste zoon baron Robbert Hendrik (1708-1789) kwam het huis leeg te staan. Het werd in 1804 voor afbraak verkocht en de kasteelgracht gedeeltelijk gedempt. Het huis is nooit herbouwd. De Van Hambroicks waren van 1715 tot 1819 eigenaren van Weleveld. Het straatje bij de Oude Kerk in Borne is naar deze familie genoemd.
Nieuwe eigenaren Dikkers en Hänisch-ten Cate
In 1819 is het landgoed verkocht aan mr. G.J.O.D. Dikkers (1782-1852). Financiële problemen noopten zijn nazaten in 1908 het 136 ha grote landgoed te veilen. Het werd gekocht door C.M. (Cato) Hänisch-ten Cate. De huidige eigenares is haar kleindochter C.M. Kwint-Hänisch ten Cate.
Landschap van Weleveld
Omdat de eigenaren aan het eind van de 18de eeuw het huis Weleveld verlieten, zijn er geen verfraaiingen aangelegd in de vorm van imposante rechte lanen en parkachtige tuinen zoals bij het huis Almelo en Twickel. Zo behield het goed Weleveld zijn middeleeuwse grondpatroon van kronkelende wegen, onregelmatige velden en akkers afgewisseld met houtwallen en bospercelen. De boerderijen liggen, hoewel vele malen verbouwd, al eeuwenlang op dezelfde plaats. Tussen Weleveld, Huis Almelo en Twickel bestaat een samenwerkingsverband, het WAT-Venster, dat is gericht op het behouden van een groene corridor tussen Noordoost en Zuidwest-Twente. Daarmee is dit de voorloper van De Groene Poort van Borne.
