De oudste menselijke bewoners in het huidige Nederland waren
Neanderthalers, die hier ongeveer 250.000 jaar geleden
rondzwierven. Deze rondtrekkende jagers-verzamelaars, die her en
der hun kampementen opsloegen, deden ook het grondgebied van de
tegenwoordige gemeente Hellendoorn aan. Bewijzen daarvoor zijn de
vuurstenen werktuigen en afslagen (reststukken van bewerkte
stenen), die zijn gevonden bij het afgraven van rivierduinen op
verschillende plekken in onze gemeente, waaronder het dal van de
Daarlerbeek, de Kalvenhaar en de Eversberg.
De oudste sporen van min of meer permanente bewoning in de gemeente
Hellendoorn zijn een stuk recenter van datum. Op de Nieuwstad in
Daarle trof men op de afgegraven bouwkamp langs de Daarlerbeek,
naast vuurstenen werktuigen, eveneens sporen van een permanente
nederzetting aan, zoals aardewerk (trechter-, standvoet-, klok- en
potbekers). Deze vondsten dateren vanaf de steentijd tot en met de
ijzertijd.
Knuppelbruggen
Vanaf het noordeinde van de Daarler es bevond zich ooit, dwars
door het veen, een knuppelbrug in de richting van het huidige
Sibculo. Dit was een weg van takkenbossen en stammetjes,
vastgehouden door staande houten paaltjes, om wegspoelen te
voorkomen. Het eerste deel is in 1887 bij ontginningswerkzaamheden
gevonden. Uiteindelijk bleek de knuppelbrug 6 km lang te zijn. Het
voetpad van ongeveer 2 m breed lag 1,5 m onder het veen. Uitgaande
van 3 cm veengroei per eeuw, lag de brug ongeveer 5.000 jaar
geleden aan de oppervlakte. Hij diende waarschijnlijk om de
nederzetting op de Nieuwstad te bereiken. Naast de brug werden een
vuurstenen bijl, een bronzen mes en een bronzen mantelspeld
aangetroffen. Dit soort vondsten wordt meestal getypeerd als een
offergave.
Tussen 1951 en 1954 werd er bij het graven van ijzererts in het dal
van de Daarlerbeek 1,5 m onder het maaiveld opnieuw een stuk van de
(oude) knuppelbrug naar Sibculo gevonden, bestaande uit zware
berkenstammen. In de directe omgeving trof men ook een middeleeuwse
boot en een stenen bijl aan.
Een veel jongere knuppelbrug, uit circa 700 v. Chr., werd gevonden
in de buurt van de spoorweghalte Daarlerveen. Het pad liep vanaf de
voormalige nederzetting langs de es, in de huidige kern van Daarle,
de venen in. Hierbij werden in 1930 een bronzen armband en een
speerpunt gevonden die opnieuw kunnen worden gezien als rituele
gaven aan de goden.
Grafheuvels
Verspreid over de gehele gemeente zijn diverse grafvondsten gedaan, allemaal op de hoger gelegen gedeeltes in het landschap. Op de flanken van de heuvelrug bevinden zich aan beide zijden velden met grafheuvels, onder andere op de Eelerberg en de Sprengenberg. Rondom Daarle werden urnen gevonden op de Daarler es (een restant van een grafheuvel). Bij de prehistorische nederzetting op de Nieuwstad kwam een urnengrafveld tevoorschijn. Tijdens de ontginning van de Zuidberg werden in 1942 ook vele urnen gevonden, inclusief nog aanwezige beenderresten. In 1948 kwam in Hulsen een compleet urnengrafveld aan het licht. De gevonden urnen met beenderresten liggen nu in depot bij het Rijksmuseum Twente en eentje is in bezit van dorpsmuseum De Valkhof.