Het woord modern staat voor alles wat hedendaags en nieuw is. De techniek staat voor niets, vandaar dat het modern van vandaag al weer anders is dan dat van morgen. De veranderingen gaan op alle gebied razendsnel. In dit venster kijken we dan ook alleen naar wat er sinds 1900 in grote lijnen is veranderd in de kunst en in de bouwkunst. Het is bijzonder dat het vanouds agrarische stadje Purmerend uitgroeide tot een centrum van het sierlijke aardewerk in Jugendstil. Bloemen en planten vormden de inspiratiebron voor de kleurrijke decoraties. Aan de fabrieken zijn de namen van de families Brantjes en Lankelma verbonden. Een van de decorateurs was de in Purmerend wonende Jac. Jongert, die later als ontwerper van reclame voor de Van Nelle-fabriek in Rotterdam landelijke bekendheid kreeg. In Purmerend ontwierp hij de muurschilderingen in het gebouw van de werkmansvereniging 'Vooruit'.
De Nieuwe Zakelijkheid had een heel ander uitgangspunt dan de decoratieve Jugendstil. Als een vorm functioneel en praktisch is, is het per definitie ook mooi. In Edam werd na de tweede wereldoorlog, waarin een groot tekort aan huishoudelijk gebruiksaardewerk was ontstaan, door vader en zoon Gerrit Fris, de NV Keramische Industrie Fris opgericht. Een grote tegenstelling met het Jugendstil aardewerk: eenvoudig van vorm, kleurrijk en vooral functioneel. Zo kwam 'kunst' dichter bij de gewone mensen. Door concurrentie uit binnen- en buitenland, moest de fabriek in 1969 haar deuren sluiten.
De Nieuwe Zakelijkheid richtte zich vooral op het bouwen. Functie bepaalde de vorm, materialen als glas, beton en staal, waren de belangrijkste ingrediënten voor de nieuwe bouwstijl. In 1912 kreeg de toen nog onbekende Purmerendse architect J.J.P. Oud de opdracht een bioscoop te ontwerpen voor de heer Schinkel: Cinema Schinkel. Oud was betrokken bij de oprichting van De Stijl in 1917 waar ook beeldend kunstenaar Piet Mondriaan en architect Gerrit Rietveld bij betrokken waren. Gerrit Rietveld komen we ook in Waterland tegen: hij ontwierp eind jaren vijftig voor de huisarts van Ilpendam een woonhuis overeenkomstig de moderne ideeën van het Nieuwe Bouwen. De in Purmerend geboren architect Mart Stam werd bekend van zijn achterpootloze buisstoel en als mede-ontwerper van de Van Nellefabriek in Rotterdam. Een van de mooiste voorbeelden van nieuwe zakelijkheidsarchitectuur in Purmerend zelf was het voormalige stadsziekenhuis, ontworpen door Cornelis Koning en Jan Plas.
Door de bevolkingsaanwas in de tweede helft van de 20e eeuw van vooral Purmerend werden daar grote uitbreidingswijken gerealiseerd. Functioneel bouwen was nog steeds de norm. Maar voor de inmiddels oudere generatie moderne architecten, die zich op individuele ontwerpen hadden gericht, kwamen nieuwe architecten in de plaats, die massafabricage van woningen als opdracht hadden. Functionaliteit won het toen van schoonheid.
