Velsen heeft zeven woonkernen die behoorlijk van elkaar verschillen. IJmuiden, de grootste woonkern, werd voor het eerst genoemd in 1848 door Simon Vissering in een literair verhaal in De Gids. Zijn verhaal 'Een uitstapje naar Y-muiden' ging over een denkbeeldige havenstad, liggend in de duinen met scheepvaart, industrie, handel en toerisme.
Visioen bewaarheid
Het was een mooi visioen, want ruim twintig jaar daarna begon de bouw van het Noordzeekanaal en ontstond de havenstad aan de Noordzee echt. Iedere schrijver wil graag gelezen worden en voor Simon Vissering, naar wie in IJmuiden een straat is vernoemd, is die droom meer dan waarheid geworden.
Als een Jules Verne die lang voor de bouw van de eerste duikboten zijn '20.000 mijlen onder zee' schreef, of een Hergé die het stripverhaal van Kuifje 'Mannen op de maan' tekende, lang voordat de eerste Apollo's naar de maan werden gelanceerd. Net als bij die andere twee fantasieverhalen, had Vissering het artikel 'Een uitstapje naar Y-muiden' niet geheel uit zijn duim gezogen.
Geloof in vooruitgang
Het was gestoeld op optimisme en geloof in de vooruitgang. Voor de bouw van het Noordzeekanaal, van Amsterdam naar de Noordzee door 'Holland op zijn Smalst', was er namelijk al tientallen jaren een discussie over de wenselijkheid van dit project aan de gang. Een discussie die men voerde in kranten, in de politiek en ook in een sjiek tijdschrift als De Gids.
Nieuwe zeesluis
Nu wordt gesproken over het aanleggen van een nieuwe zeesluis. Maar dit klusje stelt niks voor vergeleken met het kunstje dat in de negentiende eeuw is geflikt door met duizenden arbeiders met schop en kruiwagen dwars door de duinen een kanaal te graven. Het was een werk van formaat dat het gezicht van deze streek volledig overhoop gooide.
Vissering had in elk geval een goede ingeving met zijn titel 'Een uitstapje naar Y-muiden'. IJ-muiden betekent ook 'monding van het IJ' en dit Amsterdamse brede water kreeg in 1876 met de opening van het kanaal een directe verbinding met Noordzee.
Duingebied, boerderijen en buitenplaatsen
Tot 1865, toen de eerste schop de grond inging, bestond het grondgebied grotendeels uit duingebied, boerderijen en buitenplaatsen. Van oudsher woonden Velsenaren in een aantal buurtschappen. In de achttiende eeuw zijn dat onder meer Breesaap, Duinkant, De Sandpoort, De Hofgeesterbuurt en de Velserkerkbuurt.
De zeven woonkernen die Velsen vandaag de dag kent, zijn deels ontstaan uit de oude buurtschappen. Met als uitzondering Velsen-Noord en IJmuiden, die zijn geboren bij het graven van het kanaal dwars door de gemeente heen.
Geboorte IJmuiden
De geboorte van IJmuiden was rond 1875 bij de monding van het kanaal. Het begon als nederzetting bij het sluizencomplex met woningen voor personeel van de sluizen en voor het innen van de belastingen. Het nieuwe gemeentedeel ontwikkelde zich snel door de bedrijvigheid van vissers, waarvan de boten in de eerste jaren van het kanaal voor de sluizen lagen, alvorens ze met de bouw van de Vissershaven in 1896 een eigen stek kregen.
Slimme zakenlieden
Aan de ontwikkeling van IJmuiden zijn de namen van Bik en Arnold verbonden. De heren en zwagers A.J. Bik en J. W. Arnold waren, nadat beiden fortuin hadden gemaakt in 'ons Indië', sinds 1850 eigenaren van het duingebied Breesaap, de grond waarop nu Corus is gevestigd en het sluizencomplex en een deel van IJmuiden is aangelegd.
In dit gebied bevonden zich diverse boerderijen die zij lieten opknappen. Precies over deze strook grond ging het Noordzeekanaal lopen en zij verkochten als heuse projectontwikkelaars van het grondgebied ongeveer 35 hectare aan de Amsterdamsche Kanaalmaatschappij voor de doorgraving van Holland op zijn Smalst.
Ook bij de latere ontwikkeling van het gebied hadden zij nog het nodige in de melk te brokkelen. Hun invloed is nog op straatnaambordjes te lezen. Je hebt de Bik en Arnoldkade maar ook hun nazaten zijn bedacht. Zo is de Carolinastraat vernoemd naar de dochter van Bik; de Annastraat naar zijn schoondochter en de Adrianastraat naar de echtgenote van de kleinzoon van Bik.
Veel schade na WO-II
De opkomst van IJmuiden duurde tot de Tweede Wereldoorlog. Daarna bedierf de Tweede Wereldoorlog de pret. De Duitsers gooiden veel woningen tegen de vlakte voor een vrij schootsveld van de kanonnen in Festung IJmuiden, waarna Geallieerde bommenwerpers de sloop nagenoeg compleet maakten. Na de Tweede Wereldoorlog was het afgelopen met de centrumfunctie van de havenbuurt en moest de Lange Nieuwstraat het nieuwe stadshart van IJmuiden worden. Het is een wens die volgens veel IJmuidenaren, die 'vinden dat het op de Lange Nieuw altijd waait', nooit is waargemaakt.
Geliefde filmlocatie
Hoe je tegen de havenkant van IJmuiden aankijkt hangt af van je stemming. De een vindt het een verpauperde bende, de ander roemt de romantische vervallenheid. De havenkant is in elk geval geliefd als filmlocatie, zoals de Bik en Arnoldkade waar in de jaren negentig de film 'De onfatsoenlijke vrouw' werd opgenomen. IJmuiden heeft geen traditie met een rosse buurt, maar de Bik en Arnoldkade zag er volgens de filmmakers uit als een ideale tippelzone. Misschien is het dankzij de locatie, maar na de première werd de film met Huub Stapel en José Way 'de eerste erotische film van niveau, ooit in Nederland gemaakt' genoemd.
