Nederlandse baggeraars zijn populair bij de bouw van kunstmatige eilanden in het Midden-Oosten. Worden zulke projecten nu aan Nederlandse baggeraars toevertrouwd, in de negentiende eeuw waren uitsluitend Engelse ingenieurs knap genoeg om het Noordzeekanaal aan te leggen.
Nieuwe technieken
De keuze voor de Engelsen was niet verrassend. De industriële revolutie was daar begonnen en Engelse ingenieurs en aannemers hadden de meeste ervaring met nieuwe technieken. Het simpele werkvolk kwam uit alle delen van Nederland. Het is nu onvoorstelbaar maar de ontelbare kuubs zand die zijn afgevoerd voor de diepe waterdoorgang, werden door dagloners grotendeels met de hand gespit en weggekruid.
Spierkracht en kruiwagens
De kanaalgravers gebruikten kruiwagens om het duinzand met gebogen ruggen naar klaarstaande zandwagens te brengen die door paarden en later locomotiefjes werden afgevoerd. Het was onwaarschijnlijk zwaar werk en de leefomstandigheden waren erbarmelijk. Veel dagloners woonden met hun gezinnen tussen het dorpje Velsen en de duinen in zelfgemaakte hutten of zelfs in gaten in de grond. Door de lage lonen en een hoog drankgebruik heerste er bittere armoe onder de kanaalgravers.
De aanleg van het kanaal was een waagstuk in die tijd. Er lagen al eeuwenlang plannen op de plank om een verbinding tussen het welvarende Amsterdam en de zee te maken. In de gouden eeuw lag er al een eerste blauwdruk om de rijke Amsterdamse kooplieden tevreden te stellen.
Noordhollands kanaal eerst
Die plannen bleken te ingewikkeld en eerst werd het 'Groot Noordhollands Kanaal' gegraven, van Amsterdam naar Den Helder dat in 1825 door koning Willem I werd geopend.
Een keuze voor deze vaarroute leek logisch in die tijd. Het gedeelte tussen Velsen en de Noordzee is 'Holland op z'n smalst'. Het IJ begon ten oosten van Velsen als Wijkermeer en liep door tot in het latere IJsselmeer.
Amsterdam onder water
Een belangrijke bedenking tegen het kanaal - sluizen waren in de gedachten van mensen nog geen gemeengoed - was dat Amsterdam het risico zou lopen onder water te lopen. Juist daarom kwamen die Engelse ingenieurs met hun sluizen zo goed van pas en in 1865 ging de eerste spade de grond in nabij de huidige kleine sluis.
Velsen sociaal ontwricht
Het toentertijd lieflijke dorpje Velsen werd door de gestage invasie van Nederlandse en Engelse kanaalgravers langzamerhand ontwricht. De aanleg van het kanaal ging niet van een leien dakje. Er waren diverse tegenslagen, zoals financiële problemen om de dagloners te betalen wat natuurlijk tot grote onrust leidde. Ook werd het gebied in 1866 getroffen door de 'Aziatische cholera' met veel slachtoffers. Tussen de Nederlandse dagloners en de Engelse arbeiders liep het ook niet lekker. De Engelsen woonden in
Wijkeroog aan de noordkant van het kanaal en de Nederlandse kanaalgravers leefden aan de andere kant, op 'De Heide'.
Oktoberstorm 1873
Bovendien waren er stormen, zoals een woeste oktoberstorm in 1873 die gaten sloeg in de nieuwe havenhoofden en grote kranen kapot sloeg.
Ondanks al deze tegenslag waren er ook grote winnaars bij de aanleg van het kanaal. Neem bijvoorbeeld de heren Bik en Arnold, die in het ongerepte boerengebied de Breesaap veel grond kochten die ze met veel winst weer doorverkochten aan de Kanaal-Maatschappij. Het waren slimme zakenlui, die nu grondspeculanten zouden worden genoemd en van wie de namen nog doorklinken in de Bik en Arnoldkade in IJmuiden.
Koning Willem III
In 1876 was het kanaal klaar en bevaarbaar. Op 1 november van dat jaar kwam niemand minder dan koning Willem III de openingsplechtigheid verrichten. In Velsen hadden ze zich goed voorbereid. Het station was vergroot en er kwamen extra treinen met gasten die door stoomboten naar de Noordzeesluizen werden gebracht.
Toen de koning bij de enorme feesttent aankwam, klonken er 101 kanonschoten waarna de koning de nieuwe Noordzeehaven een nieuwe naam gaf: IJ-muiden: oftewel monding aan het IJ. Voor Amsterdam betekende de opening ook een groot feest omdat er eindelijk een korte verbinding was met de Noordzee. In Velsen, tot dan een klein agrarisch dorp, zou het nooit meer hetzelfde zijn.
Voortdurend aanpassingen
Het kanaal moest door het opstomen van de scheepvaart met steeds bredere schepen nog enkele malen worden verbreed. De laatste keer gebeurde dat eind jaren zestig van de vorige eeuw, toen weer een strookje van het schilderachtige dorpje Oud-Velsen werd afgesneden en woningen moesten wijken. Een monument aan het Noorderdorppad aan het Noordzeekanaal laat zien hoe het dorpje - ooit de kern van Velsen met een raadhuis - omwille van welvaart en scheepvaart steeds verder is geslonken.
