Aan de zuidkant van het Twentekanaal bij Delden ligt een Joodse begraafplaats, die eind 20ste eeuw is gerestaureerd door Alex Groenheim, de laatste Joodse slager uit Delden. Zijn grafsteen is één van de 38 die er op deze mooie plek te vinden zijn.
De Joodse gemeenschap van Delden
100 jaar eerder waren er wel vijf Joodse slagers en telde
de Deldense Joodse gemeenschap 50 leden. De eerste Joden
hadden zich hier in de eerste helft van de 14de eeuw al gevestigd,
niet alleen in Delden, maar ook in Goor en Diepenheim. In 1771 werd
er in Delden voor het eerst melding gemaakt van een gemeente, ook
al bestond die al langer. Toen werd ook voor het eerst een Joodse
begraafplaats genoemd. Deze begraafplaats ligt tegenwoordig in een
niet toegankelijk stukje bos, met alleen nog de grafsteen van een
in 1864 overleden vrouw. 10 jaar later kwam de nieuwe
begraafplaats tot stand.
Er zijn in onze gemeente nog andere Joodse begraafplaatsen. De
Joodse begraafplaats van Diepenheim dateert uit 1857. Hij telt
achttien grafstenen en de laatste teraardebestelling vond er plaats
in 1939. Zo ligt er ook nog een Joodse begraafplaats in Goor.
Synagoge
De Joodse gemeenschap in Delden behoorde lange tijd tot de
grotere Goorse gemeente. Aan het begin van de 19de eeuw beschikte
de Deldense Kring over een eigen gebedsruimte. Maar in 1838 telde
die groep niet meer mee bij de Goorse gemeente. Al het jaar daarop
werd aangegeven dat er behoefte was aan een nieuwe synagoge, maar
het duurde nog 20 jaar voordat deze er aan de Noordwal stond.
Omstreeks die tijd werd ook in Goor en Diepenheim een nieuwe
synagoge in gebruik genomen. Hoewel de "jöddenkarke" in Diepenheim
aan het eind van de 19de eeuw al niet meer werd gebruikt, heeft het
nog jaren geduurd voor het gebouw werd afgebroken. De synagoge aan
de Schoolstraat in Goor was in die tijd het centrum van de Joodse
gemeenschappen van Goor, Diepenheim en Markelo.
Vermoord
Telde de hele Hof van Twente in de 19de eeuw een Joodse
gemeenschap van ongeveer 200 mensen, in 1930 was dit aantal meer
dan gehalveerd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er 60 Joden uit
onze gemeente vermoord. In 1943 vonden alleen al zeventien
slachtoffers uit Delden in het beruchte concentratiekamp Sobibor de
dood. Na de Bevrijding keerden negen ondergedoken Joden naar Delden
terug, te weinig om nog een eigen kerkelijke gemeente te vormen. De
synagoge, die 80 jaar dienst had gedaan, werd een opslagruimte en
ten slotte in 1963 afgebroken. Daarvan resten nog een gevelsteen en
een balkonpilaar. Ook de synagoge van Goor is na de oorlog
gesloopt.
Op enkele Deldense grafstenen zijn nog jaartallen te vinden die
verwijzen naar te verschrikkelijke gebeurtenissen die hier ver
vandaan in de oorlogsjaren plaatsvonden. Tijdens Open Monumentendag
2011 zijn in Diepenheim drie nieuwe straatnamen onthuld met de naam
van de Joodse families die in de oorlog werden afgevoerd, om nooit
meer terug te keren.
