Blokzijl beschikte in de 16de eeuw nog niet over een eigen kerk. De bewoners kerkten in Vollenhove of in Baarlo. Rond 1578 drong het protestantse geloof in deze streken door. Na de komst van Diederick Sonoy met zijn garnizoen in 1581 deed de behoefte aan een eigen protestantse kerk zich steeds sterker voelen.
Met z'n allen naar de kerk
Op de plek van de huidige kerk stond al een gebouw dat gebruikt werd als kerk en school, maar dit was te klein om op bijzondere dagen alle mensen een plaats te kunnen geven. Daarom werd in 1606 aan Ridderschap en Steden van Overijssel toestemming gevraagd om het bestaande gebouw te mogen vergroten. Twee jaar later werd begonnen met het aanbrengen van de fundering voor een geheel nieuw gebouw. De kerk van Blokzijl is één van de eerste kerken in Nederland die voor de protestantse eredienst werd gebouwd. Het bedehuis is niet in één keer gebouwd, maar kwam is fasen tot stand.
Van eenvoudige zaalkerk tot uniek bouwwerk
In 1609 werd de eerste steen gelegd en in 1613 was de kerk in eerste aanleg klaar, vermoedelijk een eenvoudig rechthoekig gebouw. Doordat de bevolking bleef groeien moest het gebouw worden vergroot. De eerste uitbreiding, voltooid in 1644, was naar de zuidzijde, richting Brouwerstraat. De gemeente bleef groeien en in 1650 volgde uitbreiding naar het westen, in 1662 naar het oosten. Door deze laatste vergrotingen kreeg de kerkplattegrond de vorm van een Grieks kruis. In de 17de eeuw werden in Nederland meer kerken gebouwd met deze bijzondere grondvorm, die heel geschikt werd gevonden voor een protestantse kerk. Het Woord, de bijbel, was in de protestantse kerk essentieel. De preekstoel, vanwaar het Woord verkondigd werd, kreeg een centrale plaats in de kerk, zodat iedereen de prediking goed kon horen.
Stijlelementen
Aan de bouw van de kerk van Blokzijl lag geen vast totaalontwerp ten grondslag. De verschillende uitbreidingen volgden de al bestaande rooilijnen en voegden zich in de beschikbare ruimte. Daardoor ontstonden diverse onregelmatigheden. Twee verschillende stijlkenmerken zijn te herkennen. De onderbouw van de toren, het oudste nog bestaande deel van de kerk, heeft de dikste muren en een paar gotische spitsbogen. Hoewel de gotiek als stijlperiode allang voorbij was vond men blijkbaar aanvankelijk nog dat het nieuwe godshuis in deze dominante stijl voor kerkbouw moest worden opgetrokken. Het sierlijke bovenste deel van de toren, dat zich versmalt van vier- naar achtkant, heeft kenmerken van Hollandse renaissance. Ook het ingangsportaal van de kerk aan de Brouwerstraat heeft ornamenten uit deze laatste stijlperiode.
Bijzonder monument
De kerk bleef door de eeuwen heen het markante middelpunt van Blokzijl. Middenin de oude schans van Sonoy was de kerk het baken dat van verre het gezicht van Blokzijl bepaalde. Het typisch protestantse interieur is grotendeels bewaard gebleven, met als bijzonder middelpunt de preekstoel uit 1663, omgeven door een doophek. Het monumentale geheel van de houten banken, de glas-in-lood ramen, de oude grafstenen, de originele koperen kroonluchters, het orgel en de bijzondere kleur van de houten gewelfbeschildering trotseerde de eeuwen. Bijzonder is ook het houten scheepsmodel, dat al meer dan 300 jaar in de kerk aanwezig is.
Restauratie
In 1985 bleek dat de kerk dringend gerestaureerd moest worden. De fundering, diverse dragende balken, het gootwerk en de ramen vertoonden tal van mankementen. De restauratie vond plaats tussen 1995 en 1999. Toen werd de kerk ook geschikt gemaakt voor cultureel gebruik, zodat er vanaf die tijd ook concerten in te beluisteren zijn. Voor de bezoekende toerist blijven de deuren 's zomers ook door de week geopend, om even te kunnen proeven van de bijzondere sfeer die door de eeuwen heen behouden bleef.
