Vraag aan scholieren: wie heeft de Ruïne van Brederode gebouwd? Antwoord: een ruïne wordt niet gebouwd. Het is een grapje dat wordt gemaakt over de Ruïne van Brederode aan de Velserenderlaan in Santpoort-Zuid. Regelmatig gaan er schoolklassen langs om eens een kijkje in een echt kasteel te nemen.
Filmdecor
Want de ruïne met de roodbruine stenen, de plukjes gebouwen en de restanten van een slotgracht maakt een robuuste indruk en spreekt tot de verbeelding. Op doordeweekse dagen zijn er altijd wel mensen die langskomen om het voormalige kasteel met een camera te fotograferen. Ook is het voor liefhebbers van de Middeleeuwen, hobbyisten die met maliënkolders en kruisbogen om de zoveel tijd gebeurtenissen uit deze periode naspelen, een geliefde plek.
Dirk I
Over het prille begin van het kasteel is lang niet alles zeker. Wel is een feit dat er in het kasteel een kloostermop is gevonden die gedateerd kan worden in de periode rond 1200. Oude stenen werden toen ook gebruikt voor nieuwe kastelen en vermoedelijk is
het kasteel gebouwd in de periode 1280-1310. De geschiedenis van de Brederodes begon in 1203 met Dirk I, de eerste Heer van Brederode. Hij stond aan het begin van een belangrijk geslacht, want de Heeren van Brederode behoorden tot de voornaamste van het Graafschap Holland.
Belegeringen
Het kasteel kijkt terug op vele oorlogen en belegeringen. Het is in al die eeuwen meermalen belegerd en veroverd geweest. Al in de veertiende eeuw werd het slot aangevallen en verwoest tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten die gingen over de heerschappij van Holland. Dat laatste werd nog eens dunnetjes overgedaan in 1492, toen Duitse soldaten bij de opstand van de Kennemer boeren (Kaas en Broodvolk) verschrikkelijke plunderingen uitvoerden en het kasteel sloopten.
Beleg van Haarlem
Die verwoesting door Duitse handen was niet de laatste. De volgende slopers van het kasteel waren weer van buitenlandse komaf. In de Tachtigjarige Oorlog waren de Spanjaarden eerst in het kasteel gelegerd tijdens het beleg van Haarlem, maar bij hun vertrek haalden ze alle bruikbare materialen uit het kasteel om hun vijanden dwars te zitten. De Spanjaarden bouwden met dat materiaal verschansingen rond Haarlem. Door die aantasting veranderde het trotse kasteel definitief in een ruïne.
Geheime gangen?
Uit die tijd stamt ook een mooi verhaal rond de ruïne: het oude kasteel zou een knooppunt zijn van de geheime gangen tussen de Grote Markt in Haarlem, de duinen en de nabijgelegen boerderij Middenduin.
Het gebouw is al eeuwen niet meer bewoond. De heerlijkheid (landgoed) Brederode, inclusief ruïne, verviel in de zeventiende eeuw aan de staat. De laatste kasteelheer Wolfert van Brederode overleed in 1679 als laatste en achttiende erfgenaam zonder mannelijke nakomelingen.
De opstallen werden na het overlijden van Wolfert van Brederode ongeveer 250 jaar gebruikt door boeren. Tekeningen uit die tijd herinneren daar aan. Pas tegen het einde van de negentiende eeuw, werd er iemand wakker om de altijd imposante ruïne voor verdere ondergang te behoeden.
Historische waarde
Het ging om de gemeentearchivaris van Haarlem, A. Enschedé. Er ontstond opeens besef van de historische waarde van het kasteel. Enschedé wist bij de hogere overheden geld los te peuteren om het te restaureren waarna de ruïne de status van monument verwierf. Al die schoolklassen en ook de theatergezelschappen die rond de ruïne spelen, hebben dus heel wat te danken aan deze telg van de familie Enschedé.
Is het kasteel echt verlaten? Nee, dat niet. Op dit ogenblik woont in het huis bij het kasteel het beheerdersechtpaar Anneke Dijkstra en Gert Brouwer, in dienst van de Kastelenstichting Holland en Zeeland. Zij moeten de restanten van het kasteel beheren en ook rondleidingen geven aan groepen en medewerking verlenen aan evenementen.
