Kamp Westerbork is vooral bekend vanwege de oorlogsjarenjaren 1942-1945. Maar het kamp werd al in 1939 gebouwd en in gebruik genomen.
In 1933 kwam Adolf Hitler aan de macht in Duitsland. Het ging slecht met de economie en er was veel werkloosheid. Hitler wist veel mensen ervan te overtuigen dat de problemen de schuld van de Joden waren. Joden werden gescheiden van de rest van de bevolking. Ze mochten niet meer in de bus rijden en ze mochten ook niet meer werken. In de nacht van 9 op 10 november 1938 werden in heel Duitsland Joden aangevallen. Synagogen (Joodse kerken) en Joodse eigendommen werden vernield. Veel ruiten gingen kapot. Deze nacht wordt daarom ook wel Kristalnacht (Reichskristallnacht) genoemd. Na die Kristalnacht vluchtten veel Joden naar Nederland.
Vluchtelingenkamp
In Nederland kwamen ineens veel Joodse vluchtelingen. Voor deze vluchtelingen werd een kamp gebouwd op een afgelegen plek, een stuk heide, in de voormalige gemeente Westerbork. In dit Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork kwamen op 9 oktober 1939 de eerste Joodse vluchtelingen aan. Het leven in het vluchtelingenkamp leek op het eerste gezicht zo erg nog niet. Er was een school voor de kinderen, er waren schone barakken (een soort woonschuren), centrale verwarming en goede voorzieningen zoals wasruimtes. Voor families waren er zelfs eengezinswoningen. Er werden cursussen gegeven en je kon in het kamp sporten. Toch was het niet zo fijn.
Doorvoerkamp
Op 10 mei 1940 werd Nederland bezet door de Duitsers. Vanaf 1941 moesten alle Joden een ster op hun kleding naaien. Zo kon iedereen zien dat je een Jood was. Op 1 juli 1942 werd het kamp overgenomen door de nazi's. Vanaf toen werd de situatie bedreigend in het kamp. Er kwamen prikkeldraadomheiningen, zeven wachttorens en bewaking. Joden uit heel Nederland werden opgepakt en verzameld in Kamp Westerbork. Het werd een doorvoerkamp (Durchgangslager), op weg naar concentratiekampen als Auschwitz en Treblinka in Polen. Ook andere minderheden zoals de Roma en de Sinti werden opgepakt. Sinti en Roma waren mensen met een zwervend bestaan, vaak trokken ze met woonwagens door Nederland.
Vanaf juli 1942 werden er elke week één of twee treinen met Joden vervoerd naar de concentratiekampen. De avond voordat de trein vertrok, werd bekend welke mensen mee moesten. Na een dagenlange treinreis, vaak zonder eten en drinken, kwamen ze aan bij de vernietigingskampen. De meeste mensen, waaronder veel kinderen, gingen direct door naar de gaskamers. De gaskamers leken op doucheruimtes, zodat de mensen dachten dat ze mochten douchen. Er werden soms zelfs zeepjes uitgedeeld. Maar er kwam geen water uit de kranen, maar gas. In totaal werden er 107.000 Joden en 245 Sinti en Roma weggevoerd via Kamp Westerbork. Er kwamen maar 5000 mensen terug.
Het is een vreselijke geschiedenis. Toch is het belangrijk om te weten. Op 4 mei herdenken we alle mensen die in de Tweede Wereldoorlog gestorven zijn. Zodat we nooit vergeten wat er gebeurd is en er samen voor zorgen dat het nooit weer gebeurt.
