De opening van het Noordzeekanaal in 1876 bracht veel nieuw werk voor de Zaanstreek. Er ontstonden grote industrieën en vanuit het hele land kwamen mensen hier werk zoeken. Dat was het begin van grote veranderingen in de politiek.
Socialisme
In de molentijd woonden de eigenaars van de molens en de schepen aan de Zaan, in prachtige koopmanshuizen. Aan de overkant van de dijk liepen de molenpaden waaraan hun arbeiders woonden. De baas en zijn knecht kwamen elkaar op straat tegen en gingen naar dezelfde kerk.
Met de komst van de grote fabrieken veranderde dat. De bazen verhuisden naar mooie dorpen in de duinstreek of in het Gooi. De afstand tussen de baas en zijn arbeiders werd groter.
Ook kwamen er veel Friezen naar de Zaanstreek. De Friezen zijn een volk van onderwijzers, korfballers en socialisten. Het socialisme streeft ernaar om de macht over de productiemiddelen, dus de fabrieken en grondstoffen, aan de arbeiders te geven. Arbeiders waren er genoeg in de Zaanstreek. Al snel werden overal socialistische vergaderingen gehouden. De streek werd bekend als de 'Rode Zaan', vanwege de vlag die de socialisten bij hun optochten meedroegen. Die vlag had de kleur van het morgenrood, ten teken dat er een nieuwe tijd ging aanbreken. Zaandam was de eerste Nederlandse stad die een socialist als burgmeester kreeg: dat was Klaas ter Laan, in 1914
De provisiekast
De industrie groeide en groeide. Behalve het verwerken van grondstoffen, zoals hout en rijst, begonnen de Zaankanters nu ook eindproducten te maken. Verkade deed dat bijvoorbeeld eerst met brood, later met biscuits en chocolade. Om al die producten te verkopen, werden grote winkelbedrijven opgezet. Albert Heijn is daar natuurlijk het beroemdste voorbeeld van.
Om klanten te krijgen begonnen de nieuwe Zaanse merken reclame te maken en spaaracties aan te bieden. Daarvoor hadden ze de hulp nodig van tekenaars en ontwerpers. De koekjes van Verkade, de soepen Honig, de olie en de nootjes van Duyvis en de rijst van Lassie werden bekend in het hele land. In die tijd, het begin van de vorige eeuw, werd de Zaanstreek ook wel de 'Provisiekast van Nederland' genoemd.
Stakingen
Natuurlijk waren al die arbeiders ook wel eens ontevreden. Het enige wat ze dan konden doen, was stoppen met werken. Zo wilden ze de bazen laten luisteren naar hun eisen. De socialisten hadden daar een prachtige leus voor: 'Gans het radarwerk staat stil als uw machtige arm dat wil!'
Berucht waren de stakingen in de houtindustrie. De socialistische burgemeester Ter Laan vond dat de stakers gelijk hadden. Hij zorgde er zelfs voor dat andere arbeiders, die het werk zouden overnemen, op het station van Zaandam werden teruggestuurd.
In 1933 besloot de gemeenteraad van Zaandam, als enige plaats in Nederland, om Duitsland te boycotten omdat Adolf Hitler daar aan de macht was. En acht jaar later vond de beroemdste staking plaats, de Februaristaking. Maar die ging niet om geld of macht.
Tegenwoordig is de Zaan niet meer zo rood. De PvdA is nog wel de grootste partij, en er zitten nóg drie rode partijen in de gemeenteraad van Zaanstad, maar bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 stemde één op de vijf Zaankanters op de PVV van Geert Wilders.