-
Multatuli
Dit is Eduard Douwes Dekker. In 1860 schrijft hij het
wereldberoemde boek Max Havelaar. In het boek heeft hij kritiek op
de Nederlandse regering in de kolonie Nederlands-Indië. Hij
schrijft het boek niet onder zijn eigen naam. Dat vindt hij te
gevaarlijk. Hij gebruikt daarom een schuilnaam: Multatuli.
Multatuli wordt in 1820 geboren in Amsterdam. Als hij achttien
jaar is vertrekt hij naar Nederlands-Indië (nu Indonesië). Daar
werkt hij voor de Nederlandse regering. Zo ziet hij met eigen ogen
hoe slecht de Javanen (de oorspronkelijke bewoners) door de
Nederlanders daar behandeld worden.
Multatuli schrikt ontzettend van alle ellende die hij daar ziet.
Hij maakt zich erg boos over de uitbuiting en het machtsmisbruik
door de Nederlanders. Hij is zelf een hoge ambtenaar en protesteert
vaak tegen het onrecht dat de bevolking wordt aangedaan. Hij gaat
met zijn klachten naar zijn bazen, maar die luisteren niet. Sterker
nog: hij wordt zelf gestraft! Ze sturen hem naar een plek in
Nederlands-Indië waar ze denken minder last van hem te hebben.
Multatuli is het daar niet mee eens. Hij neemt ontslag en gaat
terug naar Europa. Woedend schrijft hij daar zijn boek: Max
Havelaar. In het boek vertelt hij over wat hij in Nederlands-Indië
heeft meegemaakt.
-
Nederlands-Indië
Dit is een kaart van Nederlands-Indië. Zo heette Indonesië
vroeger. Het was toen een kolonie van Nederland. Hoe is dat
eigenlijk zo gekomen?
-
Max Havelaar
Waar gaat het boek Max Havelaar eigenlijk over? Eigenlijk gaat
het over Multatuli zelf! De hoofdpersoon is de Nederlander Max
Havelaar, die in Nederlands-Indië woont. Daar werkt hij voor de
regering. Hij moet zorgen dat iedereen uit het dorp zijn werk goed
doet.
Max Havelaar ziet dat de bevolking slecht behandeld wordt. Daar
wil hij iets aan doen. Max Havelaar houdt toespraken en schrijft
brieven aan belangrijke mensen. Maar niks helpt. Hij krijgt zelfs
straf omdat hij voor de Indonesische mensen opkomt! Dat vindt hij
vreselijk oneerlijk en hij neemt ontslag.
-
Uitbuiting
De Javanen (de bewoners van Java, een van de eilanden van
Nederlands-Indië) worden door de Nederlanders gedwongen om koffie
en suiker te verbouwen. Dat zijn producten die in Europa veel geld
opleveren. De boeren kunnen hierdoor minder rijst verbouwen, het
voedsel dat ze zelf eten. Hierdoor lijden ze honger.
Hoe krijgt een handjevol Nederlandse ambtenaren het voor elkaar
zoveel mensen te laten doen wat zij willen? Dat komt omdat de
Nederlanders de dorpsleiders omkopen. Die hebben de macht over de
boeren, en geven hen opdracht om de Nederlandse opdrachten uit te
voeren.
Na het verschijnen van het boek Max Havelaar krijgen de mensen
in Nederlands-Indië het langzaam maar zeker beter. Er worden
scholen en ziekenhuizen gebouwd. Ook worden de opbrengsten van het
land eerlijker verdeeld, waardoor er minder mensen honger
lijden.
Multatuli's boek heeft niet alleen invloed op Nederlands-Indië.
Er zijn dan veel landen op de wereld die een kolonie zijn en waar
de mensen net zo slecht behandeld worden als in Nederlands-Indië.
In de loop van de tijd gaan politici steeds meer nadenken over de
misstanden in de koloniën.
Multatuli heeft uiteindelijk dus heel veel met zijn boek Max
Havelaar bereikt. In 1999 noemde de Indonesische schrijver
Pramoedya Ananta Toer het verhaal van Max Havelaar zelfs: "Het boek
dat een einde maakte aan het kolonialisme".
-
Een raamvertelling
Multatuli schreef het boek Max Havelaar als een
'raamvertelling'. Dat betekent dat het verschillende kleinere
verhalen zijn, die door elkaar heen lopen en samen één groot
verhaal vormen.
Het boek opent met het verhaal van Batavus Droogstoppel. Hij is
een handelaar in koffie. Droogstoppel is het symbool voor de manier
waarop Nederland van zijn kolonie profiteert. Hij krijgt op een dag
bezoek van Sjaalman, een oud klasgenoot. Sjaalman vraagt
Droogstoppel om een boek dat hij geschreven heeft uit te geven.
Dan volgt het verhaal over de belevenissen van Max Havelaar in
Nederlands-Indië. Dit verhaal is voor een groot deel wat Multatuli
zelf in Nederlands-Indië heeft meegemaakt.
In het boek worden ook een aantal oude Indische verhalen
verteld, zoals het liefdesverhaal van Saïdjah en Adinda. Dit mooie
en verdrietige verhaal laat heel duidelijk zien hoe de Javanen
lijden onder de uitbuiting en wreedheden van de Nederlanders.
Het einde van het boek is voor koning Willem III bedoeld. Het is
weer een groot protest tegen wat de koning allemaal laat gebeuren
in Nederlands-Indië. Als koning is hij ten slotte
eindverantwoordelijke voor alle ellende. En hij is degene die het
kan veranderen.
-
Saïdjah en Adinda
Het boek Max Havelaar bestaat uit verschillende kleinere
verhalen. Een van die verhalen is het liefdesverhaal van Saïdjah en
Adinda. Dit mooie en verdrietige verhaal laat heel duidelijk zien
hoe de Javanen lijden onder de uitbuiting en wreedheden van de
Nederlanders. De buffel speelt een belangrijke rol in dit
verhaal.
Het verhaal gaat over de Javaanse jongen Saïdjah. Hij wil heel
graag samen zijn met zijn buurmeisje Adinda. Hun ouders hebben
besloten dat Saïdjah en Adinda later zullen gaan trouwen. Saidjah
wil niks liever dan gelukkig worden met Adinda. Ze zijn heel erg
verliefd op elkaar.
De vader van Saïdjah heeft een buffel, waar Saïdjah erg gehecht
aan is. Op een dag wordt de buffel zomaar afgenomen door de
Nederlanders. De vader van Saïdjah koopt een nieuwe buffel. Die
heeft hij hard nodig om hem te helpen bij het binnenhalen van de
oogst. Zonder de opbrengst van de oogst kan de vader van Saïdjah de
landrente niet terugbetalen.
Maar elke keer als de vader van Saïdjah een nieuwe buffel koopt,
wordt die weer afgenomen door de Nederlanders. Een van de buffels
redt zelfs het leven van Saïdjah. Ook deze wordt weer weggehaald.
De moeder van Saïdjah sterft van verdriet en zijn vader probeert te
vluchten omdat hij de landrente niet meer kan betalen. Hij wordt
opgepakt en ook hij sterft.
Saïdjah wil, voor hij met Adinda zal trouwen, eerst geld
verdienen. Hij laat Adinda achter met de belofte dat hij terug zal
komen met genoeg geld voor twee buffels. Ze spreken af elkaar trouw
te blijven en elkaar over drie jaar op een speciale plek in het bos
weer te ontmoeten. Als Saïdjah onderweg is, bedenkt hij hoeveel hij
van Adinda houdt. Hij doet extra hard zijn best om veel geld te
verdienen.
Als Saïdjah na drie jaar terug komt, is Adinda niet op de
afgesproken plek. Hij gaat naar haar op zoek. Dan ziet hij waarom
Adinda niet kon komen. De plaats waar Adinda en de anderen wonen is
net veroverd door de Nederlanders en staat in brand. Saïdjah vindt
daar het lichaam van Adinda. Het is verminkt door de Nederlanders.
Uit wanhoop doodt hij zichzelf.
-
Boos!
Multatuli schrijft Max Havelaar op een zolderkamertje in
Brussel. Hij is heel boos over de dingen die hij in de kolonie
Nederlands-Indië heeft gezien. Door zijn boosheid vliegen de
letters op het papier. Hij schrijft het boek in minder dan vier
weken. Dat is knap! Zeker als je bedenkt dat hij geen computer had.
Hij schrijft met een kroontjespen en inkt.
Wist je trouwens dat Multatuli eigenlijk Eduard Douwes Dekker
heet? Eduard Douwes Dekker schrijft het boek niet onder zijn eigen
naam omdat hij dat te gevaarlijk vindt. Daarom kiest hij een
schuilnaam. Hij noemt zichzelf 'Multatuli'. Dat is Latijn en het
betekent: ik heb veel geleden. Met de naam Multatuli wil Douwes
Dekker zeggen dat het leven in Nederlands-Indië heel zwaar is.
-
Klaar voor de pers
"Ik ben makelaar in koffie en woon op de Lauriergracht
nummer 37." Dit is de eerste regel uit Max Havelaar. Multatuli
schrijft het boek in 1860. Maar een boek schrijven alleen is
niet genoeg. Als je wilt dat het gelezen wordt, moet het ook
uitgegeven worden. Multatuli komt in contact met een bekende
uitgever: Jacob van Lennep.
Jacob van Lennep is een man met invloed. Van Lennep weet meteen
dat hij iets bijzonders in handen heeft. Hij is ook bang dat de
kritiek in het boek tot een opstand zal leiden in Nederlands-Indië.
Dus schrapt hij bepaalde stukken in het boek. Ook verandert hij
verwijzingen naar plaatsnamen en personen. En dan is het boek klaar
voor de verkoop.
De eerste exemplaren zijn duur. Je moet er een week voor werken om
het te kunnen betalen. Daarom lezen in het begin veel minder mensen
het boek dan Multatuli hoopt. Daar is hij natuurlijk niet blij
mee.
-
Nederland leest Max Havelaar
Als Multatuli Max Havelaar schrijft, weet hij al dat het voor
veel opschudding zal zorgen. En hij krijgt gelijk. Politici zijn
geschokt. Ze zeggen dat ze niet wisten dat Nederland zo slecht is
voor de bevolking van Nederlands-Indië. Er worden zelfs Kamervragen
gesteld over "het boek dat een rilling door het land doet
gaan".
De 'gewone lezer' vindt Max Havelaar een geestig, ontroerend,
spannend en goed geschreven boek. Maar Multatuli wil helemaal niet
dat zijn boek geestig of spannend gevonden wordt. Hij wil dat er
iets verandert in Nederlands-Indië. En dat gebeurt ook wel, maar
het kost even tijd.
Het boek wordt heel beroemd en steeds weer opnieuw gedrukt. Zelfs
nu nog! Het boek is inmiddels in 42 talen uitgebracht.
-
Eerlijke handel
Misschien heb je dit logo wel eens gezien, op een pak koffie of hagelslag bijvoorbeeld? Het is het logo van het Max Havelaar keurmerk. Producten die van boeren komen die netjes behandeld worden en een eerlijke prijs krijgen, worden in de winkel verkocht met dit keurmerk. Tegenwoordig heet dat Fairtrade, wat eerlijke handel betekent.
De hele titel van het beroemde boek van Multatuli is eigenlijk: Max Havelaar of koffieveiling der Nederlandsche handelmaatschappij. Multatuli wordt zelfs nu nog gezien als held die ervoor gezorgd heeft dat boeren over de hele wereld netter behandeld worden en een eerlijke prijs krijgen voor hun product. Hij zette zich in voor betere behandeling van boeren in Nederlands-Indië. Honderdvijftig jaar later hebben nog steeds niet alle boeren in de wereld het goed. Daarom is het Max Havelaar keurmerk opgericht om boeren een eerlijke prijs te geven voor hun producten.
Vensterplaat Max Havelaar. Voor docenten: Vensterles groep 5-8. Illustratie: Wim Euverman.
