Haaksbergen kent tal van feesten en gebruiken die hun oorsprong
vinden in een ver verleden. Denk aan het paasfeest met de palmpaas
en de paasbaokes. Of aan de traditie van het blazen op de
midwinterhoorn. Wat zou een huwelijksfeest, geboorte of bijzondere
verjaardag zijn zonder een groene boog bij de voordeur, een
ooievaar, Sara of Abraham in de voortuin?
Een typisch folkloristisch verschijnsel op palmzondag is de
palmpaas. Dat is de meiboom in het klein en de voorbode van de
lente. De haan in de top is het symbool van de vruchtbaarheid. De
groene krans herinnert aan het zonnerad, dat in de lente werd
rondgedragen om de zon weer op gang te helpen. Paasvuren waren
oorspronkelijk grote heidense voorjaarsvuren, die werden ontstoken
om de vruchtbaar makende kracht over te brengen. Had vroeger elke
hoeve een eigen paasvuur, later werden die aangelegd door dorpen en
buurschappen. De vereniging Hola in Honesch-Langelo vestigde in het
jubileumjaar 1988 (800-jarig bestaan Haaksbergen) een record met
een paasbaoke van 30 meter hoogte. Dit kreeg een vermelding in het
Guinness Book of Records. In 2012 kwam een nieuw record op
naam te staan van de Holtense buurschap Espelo met een brandstapel
van 45,98 m hoog.
Midwinterhoorn
Vanaf de eerste adventzondag (4 weken voor Kerstmis) tot Driekoningen (6 januari) bespeelt de midwinterhoornblazer 's avonds na 9 uur zijn instrument. Oorspronkelijk was dit geluid bedoeld om de boze geesten op afstand te houden. Nu worden de klanken opgevat als vreugdebetoon over het aanstaande kerstfeest.
Schuttersfeest en school- en volksfeesten
Traditioneel werd het schuttersfeest in het dorp Haaksbergen gevierd tijdens de kermis in september. In een krantenartikel van 1876 wordt hier voor het eerst melding van gemaakt. Nu worden beide feesten apart gehouden. Het school- en volksfeest in Buurse dateert uit 1898. Het is nog springlevend en heeft een programma met straattheater, speciale markt, trekkertrek en live muziek. St. Isidorushoeve volgde in 1927 en bouwde het school- en volksfeest om tot de zomerfeesten; die trekken tienduizenden bezoekers uit de hele regio.
Naobers
De weinige oude gebruiken die in Haaksbergen nog in tact zijn,
komen voort uit de verplichtingen van de naobers. Naobers waren
aangezochte buren die door het aannemen van het naoberschop
wederzijdse verplichtingen op zich namen. Daaronder viel de taak om
als anzegger de huizen langs te gaan om het nieuws te
verspreiden dat er iemand in de buurt was overleden.
Het kroamskudn is een overblijfsel uit die naobertijd. Dit
moest binnen 6 weken na de bevalling plaatsvinden. Kroamskudn
is nog steeds in gebruik, hoewel minder aan regels en tradities
gebonden. Mooi maken is eveneens een traditie die nog in
ere wordt gehouden. Bij feestelijke gebeurtenissen als een
huwelijk, jubileum, geboorte of bijzondere verjaardag wordt
versiering aangebracht in de tuin of voor de ingang van de
woning.
Begraafplaatsen
In de Franse tijd werd begraven rondom de Pancratiuskerk verboden en moest er een algemene begraafplaats worden ingericht. Die kwam in 1829 aan de Enschedesestraat. Rond de aankoop ontstond een rel. De grond was voor f 1250,‒ gekocht van Christiaan Waanders, zoon van de burgemeester. Die bleek de eigendom dubieus te hebben verkregen. Dat werd teruggedraaid, waarna de gemeente eigenaar werd voor f 500,‒. Het gesjoemel was voor een aantal inwoners reden om een particuliere begraafplaats op te richten, aan de Spoorstraat, hoek Portiersteeg. In de volksmond werd dat de "begraafplaats van Jordaan", maar hij was voor iedereen toegankelijk. Op het familiegraf van Jordaan staat een plaquette van de in Mauthausen in een massagraf begraven geheim agent Han Jordaan. Voor de joodse inwoners is er aan de Goorsestraat sinds 1898 een eigen begraafplaats. Toen op de beschikbare ruimte op de Algemene Begraafplaats vooral beslag werd gelegd door de katholieken, besloot de Hervormde Gemeente het bos van Jannink aan te kopen tussen de Waarveldweg en de Buurserstraat. Hier is in 1949 een grote begraafplaats aangelegd. Eind jaren zeventig is hierachter een nieuwe Algemene Begraafplaats ingericht. Kerkhoven zijn er nog in de Veldmaat, St. Isidorushoeve en Buurse.
