De meeste huizen in Boskoops centrum waren eind 1753, bij de eerste grote brand, nog van hout. Een combinatie van deze houten huizen en de harde wind was er op 25 september van dat jaar de oorzaak van dat de brand in de beschuitbakkerij van Dirk van der Meerl moeilijk te bestrijden was.
Omstreeks 23.00 uur sloegen de vlammen uit het rieten dak van de bakkerij aan de zuidzijde van het Reijerskoop. Al snel stortte het dak in en vielen brandende stukken aan de overzijde van de straat tegen twee andere woningen. Binnen een kwartier stonden er vier huizen in lichterlaaie, drie uur daarna waren dat er acht. Deze werden volledig in de as gelegd, een aantal andere panden liep zware schade op.
Hulp buurgemeenten
De twee brandspuiten van de Boskoopse brandweer waren onvoldoende en er kwam hulp uit de omliggende plaatsen. Door deze hulp konden de brandweerlieden met in totaal acht brandspuiten voorkomen dat de brand oversloeg naar andere gedeeltes van de dorpskern en naar nog meer woningen. Opvallend was dat nieuwere woningen, gedekt met pannen in plaats van met riet, minder gevaar hadden gelopen. Voor de schout en schepenen en de brandmeesters was dit voldoende om te besluiten dat er voortaan geen rietgedekte woningen meer gebouwd mochten worden.
Rechtkamer
Eén van de panden met zware schade was de herberg Het Wapen van Boskoop met daarin de rechtkamer van het dorp en van het ambacht Zuidwijk. De belangrijkste administratie van Boskoop, in feite het geheugen van het dorp, werd vernietigd. Dit is de reden dat over de geschiedenis van Boskoop voor 1753 weinig schriftelijke bewijsstukken zijn. Wat er is, is te danken aan schout Jacob van Leeuwen. Die heeft na de brand een rondgang gemaakt om overal de kopieën van officiële stukken te verzamelen om weer een administratie op te bouwen.
Onderlinge brandverzekering
De oorzaak van de verwoestende brand is nooit duidelijk geworden. Wel zouden mensen al eerder een brandlucht hebben geroken. Vrijwel niemand was voor de brand verzekerd. Dat was toen gebruikelijk. In januari 1754 werd daarom het initiatief genomen voor de eerste onderlinge brandverzekering.
1 oktober 1895: bom, bam, bom, bam!
Op 1 oktober 1895, meer dan 140 jaar later, sloeg het vuur wederom toe. In het Boskoopsch Advertentieblad van zaterdag 5 oktober wordt beeldend verslag gedaan van ‘De brand in onze gemeente’. Een citaat: ,,Bom, bam! Bom, bam! Liet plotseling Dinsdag namiddag om half vijf de brandklok zich horen, terwijl het onheilspellende geroep van Brand! Brand! Door de straten klonk. Honderden mensen stroomden naar de Dorpsstraat, waar een dikke rookwolk de plaats des onheils aanwees. De timmermanswerkplaats van de heer P.J. Torken, waarin zich een zaagmachine bevond, die door een petroleummotor werd gedreven, stond in lichte laaie”. Wat was de oorzaak? ,,Het aansteken van een pijp, zegt de een, het onvoorzichtig omgaan met een spirituslampje, zegt de ander”, aldus de krant.
‘Als lekten ze met volle genot hunnen prooi’
Aan de Dorpsstraat Westzijde brandde een aantal huizen volledig af. Ook de Nederlands Hervormde Kerk en de Gemeentetoren moesten eraan geloven. ,,Eerst zag men langs de schuine zijden van den toren, talloze kleine vlammetjes, nu eens aanwakkerende dan weer verdovende, maar toch langzamerhand aangroeiende tot slangen, die van uit hoeken en gaten en van tussen de leien, hun vurige tongen uitstaken, als lekten ze met volle genot hunnen prooi”.
De brandweer vervulde goed werk, geholpen door spuitgasten van Alphen, Waddinxveen, Zwammerdam en Hazerswoude. Uiteindelijk werden er twaalf brandspuiten ingezet om het vuur te bestrijden.
‘Walgend gezang en woest getier’
Niet iedereen vervulde een goede rol bij de brand, zo valt ook in het Boskoopsch Advertentieblad te lezen: ,,En toen in den helderen nacht de maan den naakten romp van kerk en toren verlichtte, hoorde men het boven elkaar aanmoedigend gezang der spuitgasten het walgend gezang en woest getier van hen, die te veel aan Bachus geofferd hadden”, aldus het verslag.
Het gemeentebestuur nam na deze brand maatregelen. Niet alleen werd de herbouw van dit gedeelte van de dorpskern voortvarend ter hand genomen, ook werd de brandweer beter uitgerust en beter georganiseerd. Bij twee grotere branden in 1896 kon dit nieuwe materieel al een belangrijke rol spelen. Voorkomen werd dat opnieuw een deel van de dorpskern aan de vlammen ten prooi viel.
‘Vijf boekjes in den toren’
Bij het slopen van de Gemeentetoren werden overigens vijf boekjes gevonden die daar waarschijnlijk rond 1566-1570, in de eerste tijd van de reformatie, zijn verborgen. Deze spectaculaire vondst wordt beschreven in een apart venster, ‘De vijf in den toren in Boskoop gevonden boekjes’.
