De regenten waren lang oppermachtig, maar niet eeuwig. Eind achttiende eeuw kregen ze zware kritiek. In een oorlog met de Engelsen (1780-1784) was Nederland totaal verslagen, de vloot buit gemaakt en de economie tot een dieptepunt gezakt. En wie kregen de schuld? De bestuurders natuurlijk, stadhouder Willem V en de regenten. Er ontstond een beweging van burgers die zich de echte vaderlanders, Patriotten noemden. Ook West-Friesland en vooral Hoorn had zijn Patriotten. Even leek het of ze de macht konden grijpen, maar de oude bestuurders kregen hulp, van de zwager van de stadhouder, de koning van Pruisen. Die stuurde in 1787 zijn leger, de Patriotten werden verslagen. Velen vluchtten naar Frankrijk, want daar hadden ze bondgenoten. In Frankrijk lukte de opstand tegen het oude bestuur wel, in 1789. Dat jaar is een beroemd jaar, want de Franse Revolutie zette de wereld op zijn kop. Frankrijk zelf werd een republiek. Het werd het grote voorbeeld voor de Patriotten. Toen de Fransen weldra half Europa, ook Nederland, de oorlog verklaarden om ook daar de vorsten af te zetten, vochten ze aan hun zijde.
Begin 1795 werd Nederland veroverd, de stadhouder vluchtte en Nederland heette voortaan Bataafse Republiek. Naar de Bataven; men meende af te stammen van dat 'voorbeeldige' volk uit de Romeinse Tijd. De Fransen bleven in ons land, omdat werd gevreesd dat het anders door de Engelsen werd bezet en de stadhouder zou terugkeren. De regenten verloren hun macht, alle Nederlanders waren nu gelijk. Althans officieel. Voor het eerst waren er verkiezingen, vrije verkiezingen waaraan gewone burgers, die wel enig geld moesten hebben mochten deelnemen. Zij konden invloed uitoefenen op het bestuur. Veel Nederlanders stonden echter dus toch nog aan de zijlijn.
Een belangrijke episode, juist ook voor West-Friesland, vormde in 1799 de inval van Engelsen en Russen. Ze gingen tussen Callantsoog en Petten aan land en konden ver komen omdat de Bataafse troepen zich terugtrokken op Purmerend; West-Friesland lag open. De vijand veroverde Den Helder, in Schagen legerde hij soldaten in kerk en slot en vervolgens trok hij naar Medemblik, Enkhuizen en Hoorn, met wel negenduizend man. Het leek er even op dat hij ging winnen. De steden werden zelfs bezet! Maar toen, plotseling, verdween hij weer; terug richting Alkmaar, want de Bataafse en Franse troepen kwamen eraan. Tenslotte wonnen die, in de slagen bij Bergen en Castricum.
Het werd als een grote overwinning gevierd. Maar al gauw was er steeds minder reden tot feest, het ging snel bergafwaarts met de economie en de Fransen ontpopten zich steeds meer van bondgenoten tot bezetters; de Bataafse Republiek werd kaalgeplukt. Ook pas verworven rechten werden ingeperkt. Tussen 1810 en 1813 verdween zelfs de Bataafse Republiek, werd ons land ingelijfd bij Frankrijk. Nederland, en dus ook West-Friesland, werd drie jaar Frans.
Zelfs de echte steden - Hoorn, Enkhuizen, Medemblik, Schagen - moesten nu hun laatste veer laten. Ze verloren hun eigen schepenbank, die eeuwen recht had gesproken over personen in het eigen rechtsgebied. Zo'n eigen rechtsgebied was er niet langer, alles werd voortaan centraal geregeld, vanuit Den Haag of de provinciehoofdstad. Nadat eerst de oude regentenmacht voorbij was geweest, was nu ook de oude stedelijke macht voorbij.
Uitgelicht
Tot degenen die opeens mochten stemmen behoorden ook niet-gereformeerden. In West-Friesland lieten vooral de katholieken van zich horen. Hun pastoors spoorden de dorpen aan zich los te maken van de (protestantse) steden. Dat lieten ze zich geen tweemaal zeggen. Los van Hoorn ontstond de 'Stede Berkhout & Wognum cum annexis', met de naburige dorpen Nibbixwoud, Hauwert, Grosthuizen, Avenhorn en Oostmijzen. Daarna volgde de 'Stede Wervershoof', een combinatie van Wervershoof en Hoog- en Laag-Zwaagdijk, los van Medemblik. In 1796 ging Wadway, met negentig inwoners, zelfs zover zich een zelfstandige 'stad' te noemen. Sommigen hadden het zelfs over de Republiek Wadway.
