De gemeente Nieuwegein zag formeel het daglicht op 1 juli 1971. Dat ging die dag niet gepaard met veel ceremonieel. In de jaren ervóór was er heel wat energie gestoken in het voorbereiden van deze samenvoeging. Hoe kwam het samengaan van Jutphaas en Vreeswijk tot stand? Een terugblik.
Vreeswijk, Jutphaas, IJsselstein en Houten in één
stad?
'The Dutch love rule and order' stelde de van oorsprong
Hongaarse hoogleraar/planoloog A.K.F. Faludi (1940) eens. Het
Nederlandse groeikernenbeleid in de periode 1960-1985 was dan ook
een poging de voortschrijdende suburbanisatie in vooral de Randstad
in goede banen te leiden. Omstreeks 1960 leefde de verwachting dat
de stad Utrecht binnen enkele tientallen jaren uit haar voegen zou
barsten. De landelijke Commissie Westen des Lands,
verwachtte tot 1980 vanuit de stad Utrecht een overloop van zo'n
30.000 mensen. Dit leidde tot een provinciale commissie: de
Commissie Doorslag, die tussen 1961 en 1965 werkte aan het
Structuurplan Doorslag. Dat plan zou een beeld schetsen van de
toekomstige satellietstad met de werknaam 'Doorslag'. Het moest
leiden tot het opgaan van Vreeswijk, Jutphaas, IJsselstein en
Houten in één groot, nieuw stedelijk gebied. De Commissie
Doorslag ging eind 1964 uit van een grootte van een stad met
ongeveer 55.000 inwoners. Pas dán zou het mogelijk worden om ten
opzichte van de stad Utrecht een eigen gezicht te krijgen met een
veelzijdiger en rijkere samenleving en een groot en gevarieerder
stadscentrum. En zo werd gesteld, dat het de hoogste tijd geworden
was om de werknaam 'Doorslag' te vervangen door een nieuwe,
inspirerender naam.
Werkgroep Nieuwegein
Interne strubbelingen in de commissie leidden in 1965 tot flinke
wijzigingen in de samenstelling. De Commissie Doorslag-II
wilde zich liever niet met haar voorganger identificeren en
presenteerde zich als Werkgroep Nieuwegein. Zij
produceerde uiteindelijk in juli 1968 het Structuurplan Nieuwegein
waarin de stedenbouwkundige ontwikkeling in grote lijnen werd
neergelegd; alles in opdracht van de gemeenten Jutphaas en
Vreeswijk.
In Jutphaas keek men de kat nog even uit de boom. Maar in
Vreeswijk werd het college van burgemeester en wethouders reeds in
1963 door de gemeenteraad gemachtigd alles te doen om een snelle
samenvoeging te bevorderen. Dat deed de raad in het volle besef,
dat daarmee een einde zou komen aan de eigen
zelfstandigheid.
Samenwerking
Om deze ingrijpende planologische ontwikkelingen beter op elkaar
af te stemmen, hielden de colleges van B&W van beide gemeenten
gemeenschappelijke vergaderingen tussen half september 1963 en eind
april 1971. Van eendrachtige samenwerking op onder meer
stedenbouwkundig gebied was echter (nog) geen sprake. Dit bleek
bijvoorbeeld uit de bouw van de laagbouwwijk Zandveld te Vreeswijk
en de hoogbouwwijk Wijkersloot te Jutphaas.
What is in a name?
Reeds in september 1966 was van hogerhand besloten tot een
versnelde samenvoeging van Jutphaas en Vreeswijk. De provincie
Utrecht presenteerde de nieuwe naam voor de aanstaande gemeente:
het werd 'Nieuwegein'. Was de suggestie wellicht afkomstig van
oud-burgemeester van Vreeswijk, Jhr. mr. L.E. de Geer van Oudegein
(1907-1985)? Hij was immers tussen 1963 en 1972 lid van
Gedeputeerde Staten. Wie zich de bedenker van de naam 'Nieuwegein'
mag noemen, is echter niet met 100% zekerheid bekend.
Jutwijk
In de Jutphase gemeenteraad werd de naam Nieuwegein als
'ongelukkig' bestempeld. Suggesties van de gemeenten Vreeswijk
(Geindrecht), Jutphaas of van particulieren (bijv. Geinbruggen,
Geinersvaart, Geinvoorde, Nieuwersticht, Nieuwstede, Stichterbrug,
Wiersbrugge of Wiersevaart) haalden het niet. Ludieke suggesties
'Jutwijk' of 'Vreesphaas' bleven behoren tot het repertoire van
lokale komieken.
'vingerstad'
Op 12 juni 1969 gingen beide gemeentebesturen akkoord met de
samenvoeging. In datzelfde jaar werd bovendien afgezien van de
mogelijkheid de gemeenten Houten en IJsselstein erbij te trekken.
Daarmee werd de voorkeur gegeven aan het 'vingerstad'-model voor de
Utrechtse agglomeratie: de stad Utrecht als de handpalm en
omliggende gemeenten als Nieuwegein, Houten en IJsselstein als de
vingers. Eind 1969 werd het definitieve Structuurplan Nieuwegein
goedgekeurd door beide gemeenteraden.
De gemeenteraad van Jutphaas kwam voor het laatst bijeen op 17
juni 1971. In een gewone raadsvergadering passeerden nog tal van
onderwerpen de revue. Het was geen buitengewone raadsvergadering
zoals in Vreeswijk (30 juni), waar de Commissaris der Koningin én
de Minister van Binnenlandse Zaken aanwezig waren. Vanaf 1 juli
1971 werden 6.900 inwoners van Jutphaas stadsgenoten van 5.300
Vreeswijkers, onder leiding van één nieuw gemeentebestuur.
Nieuwegein was geboren!
