Middeleeuwen
De zanddorpen zijn ontstaan in de Middeleeuwen. Het is moeilijk vast te stellen hoe oud de dorpen precies zijn. Daarom wordt uitgegaan van het moment dat een dorp voor het eerst beschreven wordt of op een landkaart staat afgebeeld. De naam Valthe werd voor het eerst genoemd in een document uit 1217. Het dorp Buinen werd al genoemd in 1141. De andere oude dorpen zijn Exloo, Odoorn, Borger, Bronneger, Drouwen, Westdorp en Ees.
Esdorp
De oude zanddorpen leken allemaal op elkaar. Er stond een aantal grote boerderijen bij elkaar. De daken van de boerderijen waren bedekt met stro. In Borger en in Odoorn stond middenin het dorp een kerk. Ieder dorp had één of meerdere essen (gemeenschappelijke akkers) waarop de kleine akkers lagen. Hier komt de naam esdorp vandaan. De boeren verbouwden met name koren. Aan de rand van het dorp lag een brink. Een brink is een ruimte met gras waar eikenbomen stonden. De dorpen worden daarom ook wel brinkdorpen genoemd. Als er een boerderij of schuur gebouwd moest worden, werd een aantal eikenbomen omgehakt. Als een boom gekapt werd, plantte men altijd een nieuwe boom. Rondom het dorp lagen de veldgronden waar de schaapherder iedere dag met de schaapskudde van het dorp ronddwaalde. In de weilanden, die vlakbij een beek lagen, lieten de boeren hun koeien grazen.
Mest
Zandgrond is geen goede grond om graan of andere gewassen op te verbouwen. De boeren moesten erg hun best doen om de akkers vruchtbaar te maken. Schapen en koeien speelden een hele belangrijke rol. Na een dag op het heideveld of in het weiland kwamen de dieren terug naar de stal. In de stal werd de poep, oftewel de mest, verzameld. Deze mest werd op de akkers gebracht. Op deze manier werd de grond vruchtbaarder en gingen de gewassen beter groeien.
Waar woon jij?
Tegenwoordig zijn de oude zanddorpen nog te herkennen aan de boerderijen met hun rieten daken. Op de brinken zijn burgerhuizen gebouwd en ook op een deel van de essen staan nu huizen. Misschien woon jij wel aan de Torenes in Borger of is jouw huis gebouwd op de oude brink van Exloo?
