Eeuwenlang geloofden veel mensen in het bestaan van heksen. Met hun magische krachten zouden zij de oogst kunnen laten mislukken, zichzelf in een dier veranderen, iemand ziek maken en slecht weer veroorzaken. Om te bewijzen dat iemand een heks was, werd onder meer de weegproef gebruikt. De heksenwaag - een soort weegschaal - van Oudewater werd in de 16e eeuw beroemd in heel Europa.
Angst voor het onbekende
In de 16e eeuw hadden allerlei vormen van bijgeloof vele mensen in hun greep. Zo geloofden mensen in tovenaars, spoken, geesten en heksen. Volgens de kerk was tovenarij een daad van de duivel en het kwaad. Wanneer een oogst mislukte, door ziekte vele dorpelingen stierven of andere tegenslagen plaatsvonden, werd dit gezien als een straf van God. En de mensen zochten dan een zondebok: iemand aan wie ze de schuld konden geven. Dit leidde tot beschuldigen van hekserij.
Heksenproeven
Heksen waren meestal vrouwen van wie men dacht dat ze op bezemstelen of op geitenbokken door de lucht vlogen. Om te kunnen vliegen moesten heksen licht van gewicht zijn. Om te bewijzen dat iemand een heks was, waren verschillende proeven bedacht. De meest gebruikte proef was de waterproef waarbij de verdachte met handen en voeten aan elkaar gebonden in het water werd gegooid. Als ze bleef drijven was ze te licht en dus een heks. Wanneer ze zonk was ze onschuldig maar dikwijls was de zogenaamde heks dan al verdronken. Een andere proef was de vuurproef, waarbij de verdachte met blote voeten over hete kooltjes moest lopen. Als ze daar brandblaren van kreeg, was ze onschuldig (een heks zou zich namelijk beschermen tegen het vuur). Daarnaast was er de waag: een weegschaal waarop de verdachte werd gewogen.
De waag van Oudewater
In Oudewater stond zo'n heksenwaag. Dit was een gewone marktwaag die bestemd was voor het wegen van allerlei landbouwproducten, zoals kaas. Op de waag werd de verdachte publiekelijk op het marktplein gewogen. Woog ze zoveel als haar lengte en lichaamsbouw deed vermoeden, dan kreeg ze een certificaat. Hierin werd bevestigd dat ze geen heks was. Met dit certificaat kon de vrijgesproken heks terug naar haar woonplaats. Als de verdachte te licht werd gevonden, was ze een heks en werd ze op de brandstapel verbrand. Deze weegproef was een pijnloze proef. Waarom was juist de heksenwaag van Oudewater zo populair in heel Europa?
Omkopen van de waagmeester
In tegenstelling tot andere wagen in Europa, werd in Oudewater nooit een echte heks ontdekt. En dat was zeldzaam, want de meeste heksenwagen waren niet eerlijk. De waagmeesters werden dikwijls voor een paar gouden dukaten omgekocht. Dan stelde hij de waag zo af dat de vrouw die gewogen werd te licht werd bevonden. Waarom eigenlijk? Omdat er altijd mensen waren die er belang bij hadden dat iemand tot heks werd gebombardeerd.
Karel V en het Certificaet van Weginge
Karel V - die aan het begin van de 16e eeuw de baas was over Nederland - oordeelde dat de waagmeester in Oudewater eerlijk was bij het wegen. In 1545 had Karel V in het dorpje Polsbroek zo'n valse beschuldiging meegemaakt. Hij kon niet geloven dat de verdachte vrouw zo licht was en liet haar nogmaals wegen in Oudewater. Zij werd vrijgesproken. De waagmeester van Oudewater kreeg van Karel V een soort keurmerk dat hij eerlijk woog. Deze handgeschreven certificaten waarin dit stond zijn bewaard in het archief van Oudewater.
Uit heel Europa trokken vervolgens mannen en vrouwen, die in hun stad of dorp van hekserij werden beschuldigd, naar Oudewater om eerlijk te worden gewogen. Opgelucht keerden zij altijd weer na bewezen onschuld naar huis met in hun hand het Certificaet van Weginge waarop stond dat zij geen heks waren.
