De gemeente Rijssen-Holten is eigenaar van een interessante kunstcollectie. Deze collectie draagt de naam van de verzamelaar en schenker, de Holtense huisarts J.P. Nagelhout (1901-1975). Na het overlijden van zijn echtgenote Coba Nagelhout-Klijzing (1902-1991) is de verzameling van 70 schilderijen en drie beeldhouwwerken aan de gemeente Holten geschonken. Het echtpaar wilde hierdoor uitdrukking geven aan de verbondenheid met het dorp, waarin ze met zoveel genoegen gewerkt en geleefd hadden.
J.P. Nagelhout
Joannes Pieter Nagelhout werd op 11 juli 1901 in het gehucht
Moerbeek in Noord-Holland geboren. Zijn ouders hadden een bloeiend
boerenbedrijf. Jo was het vierde kind van Jan Nagelhout en Aatje
Schaap. Hij verliet het ouderlijk huis toen hij 20 jaar was om
medicijnen te gaan studeren in Amsterdam. Al in zijn studiejaren
toonde hij veel belangstelling voor beeldende kunst, in het
bijzonder voor de schilderkunst. In 1930 kwam Nagelhout als jonge
arts naar Holten, waar hij de praktijk van de toenmalige huisarts
Bessinkpas overnam. De dorpsgenoten informeerden bij Bessinkpas
naar de opvolger. De dokter reageerde laconiek met de volgende
woorden: "Och, de man past wel in het landschap".
Culturele activiteiten
Nagelhout organiseerde kunstenaarsuitwisselingen en was
zeer begaan met noodlijdende kunstenaars. Eén van zijn eerste
acties was gericht op kunstenaarsreizen van Nederlandse schilders
naar Frankrijk (1949). In de buurt van Chamonix, en later in vele
andere steden in Frankrijk, wist het echtpaar Nagelhout diverse
toezeggingen te veroveren van hoteliers om een Nederlandse schilder
onder te brengen. Deze plannen had hij tijdens de oorlog gemaakt.
Met zijn goede vriend Herman Schönfeld Wichers (Belcampo), in die
tijd huisarts te Bathmen, besprak hij zijn ideeën. Tussen 1950 en
1970 kwamen op zijn initiatief groepen Franse, Monegaskische,
Belgische, Zwitserse en Engelse kunstenaars naar Holten en
omliggende plaatsen. Deze schilders werden ondergebracht in hotels.
De hoteleigenaar kreeg als vergoeding een schilderij van de
gehuisveste schilder. Ook organiseerde Nagelhout exposities van de
werken van deze kunstenaars.
Loterijen
In zijn eigen dorp Holten richtte Nagelhout de Holtense
Kunst Club (HKC) op. Hieraan was een loterij verbonden, waarmee
kunstwerken konden worden gewonnen. Door aankoop van loten werd men
automatisch lid van de club. Bij de oprichting van de club zei
burgemeester Enklaar: "De meest ondemocratische instelling van
Holten, want dokter Nagelhout beslist alles, maar iedereen is het
hiermee eens." Een tweede, landelijke verloting, was de Loterij
Opdrachtschilderijen. Nagelhout moedigde onder meer zijn collega's
in heel Nederland aan een lot van f 2,50 te kopen. De winnaars
daarvan kregen een bedrag als prijs toegekend, waarvoor zij een
kunstwerk in opdracht konden laten maken ofwel een werk bij een
kunstenaar of galerie mochten uitzoeken. De prijzen varieerden van
f 300,‒ tot f 1.000,‒.
Permanente tentoonstelling
Nagelhout bouwde in de loop van de jaren een bijzonder kunstcollectie op. Deze bevat onder meer werken van de schilders Johannes C.B.Sluijters, Isaac Lazarus Israëls en Raoul Hynckes. Ook werk van de regionale kunstenaars Jan Voerman en Cornelis (Kees) Stoop zijn in de collectie opgenomen. Bij testament werd vastgelegd dat de collectie of een deel daarvan moest worden geëxposeerd, zodat de bevolking van Holten ervan kon genieten. De Stichting Collectie Nagelhout (SCNH) kreeg het beheer over het cultureel erfgoed van Nagelhout. Ze draagt zorg voor de schilderijen en organiseert regelmatig exposities. In het Kulturhus van Holten komt een permanente tentoonstellingsruimte beschikbaar voor de collectie van de medicus-mecenas van Holten.
