1917-1931

De Stijl

Nieuwe kunst

Goede kunst is recht en hoekig, vond de internationaal invloedrijke kunstenaarsgroep De Stijl, met leden als Rietveld en Mondriaan. Een kunstenaar moest de harmonie van het universum weergeven met primaire kleuren, wit, zwart en grijs en met het gebruik van rechte lijnen.

Periode
Tijd van wereldoorlogen

De beroemde 'rood-blauwe stoel' uit 1918 van Gerrit Rietveld is niet alleen rood en blauw: het onderstel is geel en zwart.

De stoel voldoet daarmee nog wel aan de eisen die de kunstenaars van De Stijl aan beeldende kunst stelden. Ze vonden dat alleen de drie primaire kleuren (rood, blauw en geel) en de drie 'niet-kleuren' (zwart, grijs en wit) mochten worden gebruikt. Verder moesten alle lijnen recht zijn en ook de hoeken.

Hun kleurprincipes zie je bijvoorbeeld nog terug in het werk van Dick Bruna ('Nijntje'). Inderdaad werd Dick Bruna beïnvloed door De Stijl, maar hij week meteen weer van de strenge uitgangspunten af door groen te gebruiken en ronde lijnen.

Belangrijker dan de vormgeving van De Stijl is de inhoudelijke opdracht die de kunstenaars zichzelf stelden. Kunst moest niet de werkelijkheid weergeven, maar de harmonie uitbeelden die volgens hen de wet was van het heelal. Voor die harmonie had je abstracte vormen nodig - rechte lijnen en heldere kleuren. De kunstwerken lieten dus niet het willekeurige humeur van de kunstenaar zien, maar hielpen het publiek op weg naar waarheid en zuiverheid.

De Stijlgroep en maandblad 'De Stijl' werden opgericht in 1917. Het valt te begrijpen dat juist tijdens de chaos van de Eerste Wereldoorlog een verlangen ontstond naar harmonie. Het maandblad bleef bestaan tot in 1931, toen de schilder Theo van Doesburg stierf. Daarna viel de groep uiteen. De kunstenaars van De Stijl vormden overigens niet een vaststaande groep: de samenstelling wisselde. De architect Gerrit Rietveld en de schilder Piet Mondriaan, twee van de belangrijkste leden, hebben elkaar zelfs nooit ontmoet.

De Stijl was zeer internationaal georiënteerd en heeft internationaal naam gemaakt. Toch is de stroming hecht in de Nederlandse traditie verankerd. De kunsthistoricus H.L.C. Jaffé heeft ooit gezegd dat het streven van De Stijl naar abstractie, schoonheid en zuiverheid thuishoort in de traditie van de beeldenstorm - en van de sobere, calvinistische kunst die in de zeventiende eeuw werd gemaakt door Nederlandse schilders als Vermeer, Saenredam en De Hooch.

Volgens hem kun je zelfs overeenkomst zien tussen de kunst van De Stijl en het streven van het Nederlandse volk om de natuur de baas te zijn. Het Nederlandse landschap, met zijn precieze en geometrische vormen, zijn rechte lijnen en waterwegen, doet immers wel denken aan een schilderij van Mondriaan. Kortom, geometrie en precisie, abstractie en zuiverheid werden al eeuwen lang in Nederland nagestreefd en dat streven kun je terugvinden in de kunstwerken van De Stijl.

Tijdschrift De Stijl

Met het tijdschrift De Stijl is het allemaal begonnen. Een groep kunstenaars ging zich 'De Stijl' noemen, net zoals hun tijdschrift. Bij De Stijl hoorden schilders, architecten en dichters. De groep heeft maar kort bestaan, van 1917 tot 1931, maar is wereldberoemd geworden.

Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen
Het Rietveld-Schröderhuis

Dit is het Rietveld-Schröderhuis. Het is gebouwd in 1924 en staat in Utrecht. Gerrit Rietveld heeft het samen met mevrouw Schröder ontworpen. Alles is volgens de regels van De Stijl: overal rechthoeken en geel, rood en blauw. Het is het enige huis dat helemaal een Stijl-huis is.

Het Rietveld-Schröderhuis is een heel handig huis. Het heeft een hoge kapstok voor mevrouw Schröder en een lage voor haar kinderen. Er is een glazen brievenbus, zodat je altijd kunt zien of er post is. En er zijn luiken aan de binnenkant van de ramen. Mevrouw Rietveld wilde geen gordijnen, dat vond ze ouderwets. Met deze luiken kon ze er toch voor zorgen dat er 's avonds niemand naar binnen kon kijken. Handig he? Maar de bovenverdieping is het allerhandigste...
Mevrouw Schröder wilde graag een huis zonder tussenmuren. Maar dat mocht niet van de gemeente. Daarom verzint Rietveld een truc. Hij ontwerpt een huis met een grote zolder. De benedenverdieping heeft kamers, de zolder natuurlijk niet. Dat vindt de gemeente prima. Maar op die zogenaamde zolder maakte Rietveld het echte woonhuis! Drie slaapkamers, een badkamer en een woonkamer, allemaal aan elkaar vast. Er zijn wel muren, maar dat zijn schuifwanden. Zo kon mevrouw Schröder zelf kiezen of ze een muur wilde of niet.
Nu is het Rietveld-Schröderhuis zó beroemd, dat het op de UNESCO werelderfgoedlijst staat. Daar staan gebouwen op die altijd bewaard moeten blijven. Je kunt het Rietveld-Schröderhuis dus altijd zelf gaan bekijken in Utrecht!
Gerrit Rietveld

Wat denk je, zou deze stoel lekker zitten? Waarschijnlijk niet. Maar dat hoeft ook niet, volgens Gerrit Rietveld. Hij heeft deze stoel gemaakt. Rietveld wilde laten zien wat je écht nodig hebt om een stoel te maken. Als je uit deze stoel ook maar één latje weghaalt, zakt hij in elkaar. Met minder kan het niet.

Gerrit Rietveld leefde van 1888 tot 1964. Hij was meubelmaker, net als zijn vader. Zijn vader maakte meubels die in die tijd heel gewoon waren: donker, stevig en zwaar. Gerrit vond dat maar saai. Hij wilde iets nieuws proberen, iets vrolijkers. Hij bouwde deze Rietveldstoel. Beroemde kunstenaars vonden zijn stoel mooi. Ook kunstenaars van De Stijl. Rietveld werd lid van hun groep.

En hij deed nog iets: hij ging weer naar school. Naar een school voor architecten. Want Rietveld wilde iets groters bouwen dan een stoel. Hij wilde een huis bouwen.
Gedicht 'Trein'

Dit gedicht stond in het tijdschrift De Stijl. Want ook dichters waren er lid van. Maar zo'n raar gedicht, dat hadden ze nog niet vaak gezien. Het zijn allemaal verschillende lettertypes. En het ene woord is groter dan het andere. En sommige woorden zijn onderstreept.

Wie heeft dit gedicht gemaakt? Niemand kende de dichter: I.K. Bonset. Mensen begonnen te denken: "Is dat wel een naam, I.K. Bonset? Of is het een nep-naam? Misschien bedoelt de dichter wel: IK Ben Sot, ik ben gek!" Niemand wist het.
Maar als je goed naar het gedicht kijkt, is het niet zo raar. Het heet 'Trein'. Het ziet er ook een beetje uit als een trein: een lange sliert van woorden. En krijg je ook niet een beetje het gevoel van een trein als je het leest? "Beuken bonken bonk bonk bonk bonk…" Dat was precies wat de dichter wilde.
De betekenis van woorden en zinnen is niet zo belangrijk. Die moet je even vergeten. Daarom hebben de woorden ook allemaal een ander lettertype. Ze horen niet echt bij elkaar. Het gaat om de losse woorden en om het gevoel dat je daarvan krijgt. Dát is belangrijk.
Net zoals het bij schilders om het gevoel van een schilderij ging, gaat het bij deze dichter om het gevoel van het gedicht. En wat bleek later? I.K. Bonset is een schilder! Theo van Doesburg, de oprichter van De Stijl, heeft deze gedichten onder een schuilnaam geschreven. Hij was dus niet alleen architect en schilder, maar ook dichter!
Theo van Doesburg & Piet Mondriaan

Zie je welke kleuren er gebruikt zijn in dit schilderij? En zie je dat er alleen rechte lijnen en vlakken zijn? Het schilderij is helemaal in de stijl van de kunstgroep De Stijl. Het is geschilderd in 1925 door Theo van Doesburg. Hij is de oprichter van De Stijl. Zijn collega Piet Mondriaan is de beroemdste schilder van deze stijlgroep.

Piet Mondriaan leefde van 1872 tot 1944. Hij schilderde al voordat hij bij De Stijl kwam. Maar zijn schilderijen waren toen heel anders. Je kon goed zien wat hij schilderde: een boerderij of een appelboom bijvoorbeeld. Maar dat veranderde na de Eerste Wereldoorlog. Mondriaan ging steeds abstracter schilderen: een gewone appelboom werd een tekening met allemaal vierkante en rechthoekige vlakjes. Alleen wanneer je weet wat het eigenlijk was, kun je zien wat de vlakjes moeten voorstellen.
Later gingen Mondriaan nog verder. Hij vond dat een schilderij helemaal niet meer iets bestaands hoefde voor te stellen, ook niet een heel klein beetje. Het gaat niet om wat een schilderij voorstelt. Het gaat erom welk gevoel je ervan krijgt.
De schilderijen uit die tijd zijn nog steeds rechte vlakken met geel, rood en blauw. Het stelt alleen niks meer voor. Dat lijkt saai, maar dat is het niet! Elk lijntje en elk vlakje is weer anders. Er zijn zwarte lijnen, grijze, dikke, dunne en zelfs het wit is niet overal even wit! Zo worden schilderijen die niks voorstellen toch leuk om naar te kijken!
Victory Boogiewoogie is een heel bekend schilderij van Piet Mondriaan. Dat schilderij kost maar liefst 37 miljoen euro! Het schilderij is zelfs nog niet eens af ook. De plakbandjes zitten er nog op. Je kunt het zelf gaan bekijken in het Gemeente Museum Den Haag.
Café de Unie

Dit is Café de Unie. Het is gebouwd in 1925 en staat in Rotterdam. Valt je iets op? Welke kleuren heeft het? Precies: rood, blauw en geel. Het is een Stijl-gebouw! Het is bedacht door meneer J.J.P. Oud (1890-1963). Deze architect hoorde bij De Stijl.

De Stijl was een groep van kunstenaars. Eén soort kunst was bouwkunst: architectuur. De architecten van De Stijl hebben veel gebouwen bedacht. Ze maakten er tekeningen en plattegronden van. Maar er zijn er maar een paar echt gebouwd. Eén daarvan is het Café de Unie. Je kunt dat gebouw nog steeds bekijken. Het staat in Rotterdam. Je ziet dan alleen niet het echte café. Dat is in de Tweede Wereldoorlog plat gebombardeerd. Het nieuwe Café de Unie is nagemaakt in 1986.
Nijntje en De Stijl

Dit is het beroemdste konijntje op de wereld: Nijntje! Iedereen kent Nijntje. De boekjes over Nijntje zijn in heel veel talen vertaald. Maar wist je dat Nijntje eigenlijk ook een beetje bij De Stijl hoort?

Dick Bruna, de tekenaar van Nijntje, doet bijna hetzelfde als De Stijl. Hij maakt eenvoudige tekeningen met zwarte lijnen. En hij gebruikt alleen heldere kleuren: rood, geel en blauw. Maar ook groen en bruin. En van hem mogen de lijnen wel rond zijn. In Nijntje zie je invloed van De Stijl.
De Stijl heeft nog meer invloed gehad. Vooral op de architectuur. De regels van De Stijl zelf waren wel erg streng. Al dat geel, rood en blauw, dat vonden mensen later veel te lastig. Maar gebouwen van De Stijl waren ook heel praktisch en heel licht. Denk maar aan het Rietveld-Schröderhuis. In de stroming die na De Stijl kwam, de Nieuwe Zakelijkheid, bleven mensen zo bouwen: eenvoudig, licht en praktisch.
De stijl van De Stijl

Dit is een koe! Mooi hé? Of zie je het toch niet echt…? De mensen van De Stijl vonden dit helemaal geweldig. Volgens hen moest een schilderij zo eenvoudig mogelijk zijn. Ze gebruikten alleen rechte lijnen en vlakken, geen rondjes. En ze gebruikten ook maar drie kleuren: geel, blauw en rood. En wit, zwart en grijs.

Geel, blauw en rood zijn de basiskleuren. Je kunt er alle andere kleuren mee maken. Geel en rood wordt oranje, blauw en rood wordt paars…. We noemen geel, blauw en rood ook wel primaire kleuren.
Met de primaire kleuren en wit, zwart en grijs kon je volgens De Stijl alles maken. Die kleuren laten rust en harmonie zien. Dat vonden mensen in die tijd belangrijk. De Eerste Wereldoorlog was net voorbij. Er was veel onrust en chaos. De kunstenaars van De Stijl wilden mensen weer een goed gevoel geven. Dat deden ze met lijnen, vlakken en de primaire kleuren.