Ikonoklastični neredi

Verski sukob

Periode
Tijd van ontdekkers en hervormers

Godinu 1566. savremenici su zvali godinom čuda. Zaista je to bila posebna godina, zbog dramatičih događaja koji su se velikom brzinom smenjivali. Dvestotine plemića je 5. aprila predalo peticiju namesnici Holandije Margareti od Parme. Želeli su da se prestane sa verskim progonima, kao i da se sazove Staleška skupština kako bi se raspravljalo o problemima u zemlji. Namesnica je bila zaprepašćena brojnošću plemstva, ali ne i savetnik koji joj je došapnuo: ,,To su samo gezi'' (prosjaci). Iz tog razloga su ti isti plemići, kada su se nekoliko dana kasnije ujedinili, odlučili da se nazovu gezi. Od tada su, radi prepoznavanja, nosili prosjačku posudicu oko pojasa i novčić oko vrata. Koristeći nesigurnost koja je nakon predaje peticije ovladala državnom upravom, nezadovoljno plemstvo je u narednim mesecima sve otvorenije pružalo otpor. Istovremeno su se i pristalice "nove vere'' okupljale na otvorenom kako bi slušale propovedi putujućih kalvinističkih propovednika. Na dan 10. avgusta je jedna od tih propovedi dovela do pljačkanja obližnjeg manastira. To se dogodilo kod mesta Stenvorde u flamanskom Vesthuku, značajnom centru tekstilne industrije Nizozemlja. U nedeljama i mesecima nakon toga usledila su haranja i pljačkanja drugih crkava i manastira, prvo u ostalim delovima Vesthuka, a kasnije i u ostalim delovima Flandrije i Brabanta, da bi od kraja avgusta zahvatila i Severno Nizozemlje. Gledajući unazad, bilo je dosta znakova koji su nagoveštali događaje koji će uslediti. Žestoki progoni jeretika koji su doveli do stradanja nedužnih muškaraca i žena, nezaposlenost i neuspele žetve, doveli su do toga da je situacija u zemlji bila zapaljiva. Tog leta među ljudima su vladali zaprepašćenje i čuđenje, a kružile su i nezamislive glasine.

Ikonoborci su dolazili iz svih društvenih slojeva. Bilo da su iz visokog ili niskog staleža, bogati ili siromašni, muškarci ili žene, stari ili mladi, upadali su u crkve, uništavali slike svetaca i druga umetnička dela, i pljačkali skladišta manastira. Njihovi motivi bili su različiti kao i njihova životna priča. Pojedini su mrzeli sveštenike zbog privilegija koje su imali, drugi su bili nezadovoljni svojim bednim životom, a s druge strane, neki su bili samo znatiželjni, dok su kalvinisti smatrali da crkve treba da se očiste od papskog praznoverja. Oni su ispijanjem vina za pričešće, gaženjem hostija ili hranjenjem ptica njima, kao i razbijanjem slika svetaca, želeli da demistifikuju simbole katoličke vere i time jasno stave do znanja da je katolicizam postao samo izopačeni šou, koji skrnavi pravu veru. Kalvinisti su želeli da uklanjanjem slika svetaca, oltara, umetničkih dela i ostalog nepotrebnog luksuza, obnove vezu sa ranijim i, u njihovim očima, čistim hrišćanima, kao i da iskorene viševekovnu korupciju i slavljenje lažnih svetaca. Protestantima su, od tada, takve crkve pre svega bile pogodne za bogosluženje tokom kojeg je prenošena reč Božija: čitanje i tumačenje Biblije obavljao je propovednik.

De protestanten en de Beeldenstorm

Protestanten heten zo omdat ze protesteren tegen de pracht en praal van de rooms-katholieke kerk. En tegen de grote verschillen tussen arm en rijk. Ook willen ze vrijheid van godsdienst. Ze worden zo boos dat ze in 1566 de katholieke kerken bestormen. Na drie maanden loopt er een spoor van vernieling door het land. Waarom een beeldenstorm?

Niet alleen in Nederland is er een beeldenstorm, het gebeurt in heel Europa. Heiligenbeelden, glas-in-loodramen en andere religieuze voorwerpen in katholieke kerken en kloosters worden vernield. De protestanten willen al die poespas niet in de kerk. Ze vinden Gods woord in de bijbel (het evangelie) het allerbelangrijkste. De beelden en schilderijen in de kerken leiden de gelovigen alleen maar af. Daarom zien protestantse kerken er veel soberder (kaler) uit dan katholieke.
Luther en Calvijn

Maarten Luther (1483-1546) is een Duitse geleerde. Hij is katholiek, maar als hij de bijbel goed leest, wordt hij boos op zijn kerkleiders. Ze laten mensen die slechte dingen doen geld betalen en beloven hen een plekje in de hemel. Luther vindt dat mensen zelf de bijbel moeten lezen. De kerk kan je niet redden, alleen God. Hoe loopt het af met Luther?

In 1517 publiceert Luther 95 discussiepunten over de kerkleer. Hiermee begint de Reformatie: de breuk binnen het christelijke geloof in West-Europa. Luther wil zijn kerk vernieuwen (hervormen), maar de kerkleiders zijn woedend. Ze verstoten Luther. Daarom begint hij een eigen kerk. Met Luther begint eigenlijk het protestantse geloof.

Johannes Calvijn (Zwitserland, 1509-1564) is een andere beroemde theoloog (iemand die het geloof bestudeert). Hij is 8 jaar als Luther zijn discussiepunten (stellingen) publiceert. Calvijn is het eens met de ideeën van Luther en wordt een van de leiders van de nieuwe protestantse kerk.
De Spaanse tijd

Karel de Vijfde (1500-1558) is keizer van Duitsland, Spanje en de Nederlanden. Zo'n enorm rijk is een hele verantwoordelijkheid. Op een dag roept Karel V zijn broer Ferdinand, zijn zoon Filips en zijn beschermeling Willem van Oranje bij zich. Hij zoekt een troonopvolger. Wie zal het worden?

Keizer Karel benoemt zijn broer Ferdinand tot keizer van Duitsland. Zijn zoon Filips wordt koning van Spanje en de Nederlanden. Dat is natuurlijk niet erg handig. Nederland en Spanje liggen meer dan 1000 kilometer van elkaar. Keizer Karel vraagt daarom Willem van Oranje om zijn zoon Filips te helpen bij het besturen van de Nederlanden. Willem heeft een kasteel in Breda en kent de Nederlanders goed. Zo gezegd, zo gedaan!
Ruzie om het geloof

Koning Filips II (1527-1598) is te streng voor het Nederlandse volk. Willem van Oranje maakt zich er niet druk over of iemand rooms-katholiek of protestants is, alle mensen mogen geloven wat ze zelf willen. Filips is het daar niet mee eens. Hij tolereert alleen het katholieke geloof. Willem en Filips krijgen hier vreselijke ruzie over. Komt het nog goed?

Filips, hij is tenslotte de koning, pakt Willem alles af: zijn land, zijn geld en zijn kastelen. Willem en zijn vrouw Anna vluchten naar Slot Dillenburg in Duitsland, zijn geboorteplek. Het Nederlandse volk is boos en wil Willem van Oranje terug. Maar Willem blijft voorlopig veilig in Duitsland en zal later terugvechten tegen Filips. Het komt dus nooit meer goed tussen die twee.
Margaretha van Parma (1522-1586) en de ‘Geuzen’

Margaretha van Parma is de halfzuster van Filips II, de koning van Spanje en de Nederlanden. Maar twee landen besturen die zover uit elkaar liggen is lastig. Filips benoemt Margaretha in 1559 tot landvoogdes der Nederlanden. Dat betekent dat zij het land mag besturen in naam van Filips II.

Filips moet niets hebben van de protestanten en heeft de Inquisitie ingevoerd, de rechtbank van de katholieke kerk. Iedereen die anders over het geloof denkt is een ketter en krijgt de doodstraf. Protestantse en katholieke edelen verzetten zich tegen de bloedige vervolging. In een brief, het Smeekschrift der Edelen, veroordelen zij de Inquisitie. Margaretha van Parma, bang voor onrust, geeft de edelen tijd en ruimte om hun brief aan Filips II in Spanje te overhandigen. Maar haar adviseurs noemen de edelen 'geuzen', dat bedelaars of schooiers betekent. Dit wordt later hun strijdnaam in het gevecht tegen de Spaanse overheersing.
Hagenpreken

Een hagenpreek is een kerkdienst in de open lucht. Na de Beeldenstorm (1566) treden de katholieke Spanjaarden streng op tegen de protestanten in Nederland. Ze worden ketters genoemd en mogen hun geloof niet meer belijden. Daarom gaan ze naar de hagenpreken van rondtrekkende predikanten. Bidden in de duinen.

Al vóór de Beeldenstorm houden de protestanten bijeenkomsten in de open lucht. Ze hebben nog geen kerken en moeten zorgen dat de Spaanse overheersers niets in de gaten hebben. In de duinen van het Zeeuwse eiland Walcheren komen in 1566 zo'n 300 mensen af op de eerste grote hagenpreek. Twee dagen later trekt een tweede preek in de buurt van de stad Middelburg zelfs meer dan 1500 gelovigen. In de weken daarna zijn er hagenpreken op verschillende plaatsen in het land.
De IJzeren Hertog (1507-1582)

Filips II van Spanje vindt het maar niets, die onrust in de Nederlanden. Na het neerslaan van de Beeldenstorm stuurt hij zijn beste generaal, de hertog van Alva, er met een leger van 10.000 man op af. Vervolgingen, executies en onderdrukking zijn het gevolg. Hoe loopt dat af?

In vijf jaar tijd worden bijna 9000 mensen ondervraagd en veroordeeld voor verraad. Door zijn schrikbewind krijgt Alva de bijnaam IJzeren Hertog. Veel edelen vluchten het land uit, ook Willem van Oranje. Vanuit het buitenland waagt Willem van Oranje met zijn broers meerdere invallen in de Nederlanden. Het antwoord van Alva is niet mis. Verschillende vrienden van Willem worden onthoofd. Uiteindelijk lukt het Alva niet de opstandelingen neer te slaan. Het Spaanse leger lijdt zware verliezen en delen van de Nederlanden worden veroverd door de opstandelingen.
De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648)

De Nederlanden raken in oorlog met de Spaanse overheersers. Die Tachtigjarige Oorlog bestaat uit meerdere opstanden en gevechten. Tijdens deze oorlog ontstaat er een definitieve scheiding tussen het protestantse Noorden en het katholieke Zuiden van de Nederlanden, dat onder het bewind van Spanje blijft. Wie tegen wie?

In 1588 gaat het protestantse Noorden de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden heten. De Republiek bestaat dan uit de staten: Groningen, Friesland, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Holland en Zeeland. Maurits van Oranje (1567-1625), zoon van Willem van Oranje, is dan stadhouder en legeraanvoerder van de Republiek. Samen met Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619) maakt hij de Republiek sterker. Maar de strijd in de Nederlanden tegen de Spanjaarden duurt tot 1648 en gaat ten koste van heel veel levens.