Alle lagen van de bevolking
Rembrandt van Rijn is een ambitieus schilder die op jeugdige leeftijd zijn geboorteplaats Leiden verlaat in de hoop in het rijkere en grotere Amsterdam carrière te maken. Daar slaagt hij in. Met zijn dure portretten en schilderijen van Bijbelse en mythologische figuren en taferelen bedient hij de elite van welgestelde burgers en kunstkenners. Daarnaast tekent en schildert Rembrandt vele Amsterdammers uit zijn omgeving, onder wie immigranten. In de buurt van zijn atelier aan de Jodenbreestraat wonen tientallen zeelui en soldaten van Afrikaanse afkomst. Je ziet dat onder andere terug op zijn schilderij Twee Afrikaanse mannen (1661).
De Nachtwacht
De Nachtwacht van Rembrandt is wereldberoemd. Zijn schilderstijl is hierin goed herkenbaar. Hij creëert diepte in het schilderij door de speciale toepassing van licht en donker, ook wel clair-obscur genoemd. Het schilderij stamt uit 1642 en is sindsdien veelvuldig besproken en geprezen. Het is dan ook een schilderij dat intrigeert: er staat iets te gebeuren, maar wat? Aan de andere kant is het ook een doodgewoon schilderij: een groep Amsterdamse burgers heeft zich als schutters rond hun kapitein Frans Banninck Cocq laten afbeelden in een groepsportret, bestemd voor de nieuwe grote zaal van de gerenoveerde Kloveniersdoelen. Zo’n groepsportret kent in Amsterdam een traditie die teruggaat tot de eerste helft van de zestiende eeuw. De collega’s van Banninck Cocq willen niet achterblijven: ook zij bestellen een groepsportret bij gerenommeerde schilders. Rembrandts schuttersstuk hangt zo aanvankelijk in het gezelschap van een aantal nieuwe groepsportretten in de zaal waar de schutters geregeld samenkomen om gezamenlijk te eten, te drinken en te roken.
Er is de afgelopen eeuwen veel gebeurd met De Nachtwacht: van noodgedwongen verhuizingen tot vandalisme. In 2018 kondigde het Rijksmuseum een grootschalige restauratie aan: Operatie Nachtwacht. Onderdeel van de operatie is een grondig onderzoek om onder meer vast te stellen hoe het doek zo goed mogelijk voor toekomstige generaties behouden kan worden.
De kunstmarkt
Niet alleen Rembrandt is symbool van de opvallende culturele bloei van de zeventiende eeuw, maar ook Johannes Vermeer, Frans Hals en Jan Steen en al die andere honderden lokale schilders. Omstreeks 1650 zijn alleen al in Amsterdam zo’n 175 kunstschilders werkzaam. Het merendeel van hen produceert goedkope schilderijtjes voor een anonieme markt, veelal landschappen en voorstellingen van alledaagse scènes. Eeuwige roem hebben zij er niet mee verworven, maar het laat wel zien hoe omvangrijk de Nederlandse schilderkunst was. Er is wel berekend dat in de zeventiende eeuw ruim vijf miljoen schilderijen moeten zijn vervaardigd. Het inwoneraantal van de Republiek schommelt dan rond de twee miljoen.
Het is niet alleen de schilderkunst die in die tijd floreert, ook de literatuur bloeit. Schrijvers als Joost van den Vondel en Pieter Corneliszoon Hooft hebben eraan bijgedragen dat deze periode de geschiedenis is ingegaan als een gouden eeuw voor de kunsten.
