Na de ijstijd werd het landschap in Overijssel bedekt door bossen, afgewisseld met moerassen. De bewoning concentreerde zich op dekzandruggen, stuwwallen en smeltwaterafzettingen die in deze periode als eilanden in het natte en lagere landschap lagen. Diepenheim is ontstaan op zo´n bewoonbare strook grond te midden van vennen, moerassen en moerasbossen. Ten zuidoosten van Diepenheim is bij de boerderij De Horde een vindplaats van vuursteen op een dekzandrug langs de Molenbeek. Volgens overlevering bevond zich op het perceel met de naam "De Horde" een omgracht kasteelterrein. Hier zouden dan de eerste bewoners van Diepenheim hebben gewoond en dit kasteelterrein zou mogelijk een voorloper zijn van het huidige kasteel "Huize Diepenheim". Archeologisch onderzoek in 2001 kon echter geen relatie aantonen tussen "De Horde" en "Huize Diepenheim". Er is een rechthoekig slootpatroon gevonden dat, gezien de breedte, eerder bij een hoeve past. Het was duidelijk te smal voor een verdedigbare gracht. Wel werden er twee Karolingische scherven uit de 8ste/9de eeuw gevonden en drie scherven uit de 13de/14de eeuw. De 16de/17de eeuwse boerderij aan de Esweg heeft ongetwijfeld een nog oudere voorganger gehad. Deze bewoning aan de Molenbeek en een herenhof met watermolen, iets verderop stroomafwaarts, hebben uiteindelijke geleid tot het ontstaan van Diepenheim.
De plaatsnaam Diepenheim
De naam Diepenheim is samengesteld uit twee delen: Diepen en
heim. In bronnen uit de 12de en 14de eeuw komen schrijfwijzen voor
als: Difenhem, Dipenhem, Depenhem en Dyppenhem. De uitgang heim
komt van het Germaanse haima, dat woonplaats betekent. Voor het
eerste deel van de plaatsnaam zijn twee nogal uiteenlopende
verklaringen. Er zijn er die stellen dat Diepen teruggaat op de
voornaam Theudo of Thiepo. Zij menen dat Diepenheim betekent:
woonstede van een zekere Thiepo of Dippo. Anderen zijn van mening
dat het eerste deel van de plaatsnaam met "diep" te maken heeft.
Dat woord verwijst naar een laag gelegen gebied. Gelet op de
geografische ligging van Diepenheim in de Middeleeuwen, is de
laatste verklaring de meest waarschijnlijke. We gaan er derhalve
van uit, dat de plaatsnaam Diepenheim duidt op een woonstede die
ligt op iets hogere gronden te midden van een moerassig gebied.
Oorspronkelijke bewoners
Vermoedelijk is de plaatsnaam voor het eerst gebruikt in de
tweede fase van de oorsprong van de nederzetting, namelijk bij de
watermolen. Daar was een herenhof gelegen die werd bewoond door
Bernardus Heer van Diepenheim en Heer van Ahaus. Bernardus wordt
voor het eerst genoemd in een oorkonde uit het jaar 1105 als
Bernardus van Dipenhem. Deze oorkonde wordt dan ook beschouwd als
het eerste bewijs van het bestaan van Diepenheim. Wie de eerste
inwoners van Diepenheim zijn geweest en van waar zij gekomen zijn,
is niet duidelijk. Uit welke volksstammen de eerste bewoners van
Diepenheim voortkwamen, is evenmin te achterhalen.
