Het water bood Kampen door de eeuwen heen mogelijkheden én gevaar. Altijd kon het water van twee kanten komen: van zee en van de IJssel. Vóór de aanleg van de Afsluitdijk hadden eb en vloed vrij spel en konden stormen het water hoog opzwepen. Na de inpoldering vormden de dijken van de nieuwe polders in het IJsselmeer een trechter waardoor het water bij een stevige noordwesterstorm tot ver het Ketelmeer en de IJssel opgestuwd werd; meters hoger dan op hetzelfde moment bij Medemblik. Als deze plotselinge stijgingen samenvielen met het jaarlijkse hoogwaterpeil van de IJssel, was het mis.
Balgstuw
In de periode 1980-1990 veranderden de inzichten over veiligheid. De waterkeringen langs de rivieren in Nederland moesten hoger en sterker. Men begon plannen te maken. Er bleek weinig animo voor te bestaan. Dat veranderde in 1995. De rivier stond hoog, het water óp de IJsselkade. De bestaande keringen en dijken bleken uiterst kwetsbaar. Kampen en de polder tot aan Elburg ontsnapten ternauwernood aan een overstroming met waterdiepten tot 2 m. Een nooddijk van waterschap IJsseldelta, aangelegd door het leger, bood bescherming. Langs alle grote rivieren was het riskant. Het Rijk besloot tot het Deltaplan Grote Rivieren. Er moest veel gebeuren in de IJsselregio. In Kampen bestond de geplande waterkering uit de delen Kampen-Kop, Kampen-Midden en Kampen-Staart. Ook de dijken langs het Zwartewater, de Vecht en het Zwarte Meer moesten op de schop. Een combinatie met een balgstuw bij Ramspol bleek de beste oplossing. Het was een project van internationale allure. Maar langs de IJssel betekende die ingreep weer extra risico: bij een gesloten balgstuw stijgt het waterpeil bij Kampen.
Eeuwenoud concept
De verhoging van de dijken Kampen-Kop en Kampen-staart, die in 1997 gereedkwam, bood een gedeeltelijke oplossing. Het knelpunt vormde het 2 km lange sluitstuk langs de binnenstad. Er werden allerlei mogelijke oplossingen aangedragen. Een innovatief idee van de Kampenaar Johann van den Noort voor een beweegbare kering haalde het niet. Uiteindelijk greep men terug op een eeuwenoud concept. In het verleden fungeerde de stadsmuur van Kampen als waterkering. Deze functie was in de loop van de tijd door gedeeltelijke afbraak en aanleg van wegen verloren gegaan. In 1997 werd gekozen voor een waterkering langs het oude tracé van de muur. De aanwonenden waren niet allemaal blij met de gekozen oplossing. Ze kregen wel te maken met de uitvoering van de maatregelen, maar bleven zelf (deels) buiten de kering. In zes gevallen liep de waterkering dwars door de huizen heen, met waterkerende deuren tussen de kamers. Het inspireerde schrijver Jacob Vis tot zijn thriller De Muur.
Behoud historisch stadsbeeld
Waterschap Groot Salland en de aannemers gingen aan de slag en de kering was medio 2002 gereed. Het bleek niet eenvoudig. De eerste aanbestedingsprocedure werd een casus in de bouwfraude-affaire. Specifieke omstandigheden vroegen om een oplossingen op maat: waterkerende ramen en deuren, kwelschermen, hefschuifkeringen en klepkeringen. En dat in een kwetsbare historische omgeving. Gemeente en waterschap grepen de aanleg van de waterkering aan om andere verbeteringen te realiseren: herstel van de Oude Buitenhaven, herinrichting van het Van Heutszplein en de IJsselkade, en sanering van verontreinigde bodem. Voor de bescherming tegen het water en het behoud van het historisch stadsbeeld kregen Kampen en Groot Salland, bewoners en beheerders in 2009 samen de Free Prakprijs toegekend.
Hoogwaterbrigade
De werking van de waterkering Kampen-Midden is een verhaal apart. De Hoogwaterbrigade, ruim 200 vrijwilligers, moet er staan als de nood aan de man komt. De kering wordt niet vaak volledig gesloten, maar als het nodig is moet het snel en feilloos: 84 openingen dichtzetten en 220 waterkerende middelen aanbrengen. Hoge rivierstanden zijn dagen van tevoren te voorspellen, maar een storm kan de waterstand bij Kampen in een paar uur gevaarlijk hoog doen oplopen. Dat noopt tot voortdurende waakzaamheid.
Ruimte voor de rivier
Is Kampen hiermee veilig? De Deltacommissie (Veerman) stelde in 2008 dat de zeespiegelrijzing en zoetwaterproblemen een hoger peil op het IJsselmeer noodzakelijk maken. Verandering van de waterverdeling over de grote rivieren zal meer water door de IJssel doen stromen. Opnieuw dreigen van beide kanten risico's voor Kampen. Wat zijn de gevolgen voor de dijken, de kering Kampen-Midden, Ramspol en de buitenpolders? Het project "Ruimte voor de Rivier" moet soelaas bieden. Bij Kampen wordt een bypass gepland om vooral Zwolle te ontzien bij hoogwater. De dijkring om Kampen wordt kleiner. Dat biedt veel stof voor discussie. Welke maatregelen zijn de beste? Wordt de veiligheid van Kampen gegarandeerd? Er zal opnieuw veel water door de IJssel stromen voordat de nieuwe plannen gerealiseerd zijn.
