47 - ± 350

De Romeinse Limes

Op de grens van de Romeinse wereld

Tweeduizend jaar geleden loopt de noordelijke grens van het enorme Romeinse Rijk dwars door het huidige Nederland. In het Latijn wordt de grens ‘limes’ genoemd. De limes is in totaal duizenden kilometers lang en loopt van het noorden van Engeland tot aan de rand van de Sahara in Afrika. In de Lage Landen vormt de Rijn de grens.

Periode
Tijd van Grieken en Romeinen

Invloed
Om de grens te verdedigen bouwen de Romeinen verschillende wachtposten en legerkampen. In de buurt van Nijmegen komt een kamp dat twee legioenen van zesduizend man kan herbergen. Met hun rokken, blinkende helmen, schilden en zwaarden moeten de goed getrainde Romeinse soldaten indruk hebben gemaakt op de lokale bevolking. De Romeinse aanwezigheid is in ieder geval van grote invloed op de omgeving. Er worden imponerende tempels, badhuizen en boerderijen gebouwd en steeds meer land wordt voor landbouw in gebruik genomen. Ook brengen de Romeinen de eerste geschreven taal naar de regio: het Latijn. Ze brengen hun eigen godenverering mee, maar nemen ook Germaanse goden op. Op verschillende plaatsen bouwen ze tempels voor Hercules Magusanus, een combinatie van een Romeinse en een Germaanse godheid. Daarnaast bloeit de handel, want behalve als grens functioneert de Rijn als belangrijke transportader. Voorraden en handelswaar worden per boot aangevoerd.

Aanval uit het noorden
In de ogen van de Romeinen begint ten noorden van de limes de onbeschaafde wereld. Keltische en Germaanse stammen bewonen dit gebied. Maar de limes wordt ook een meer symbolische grens, die een limiet stelt aan de Romeinse macht. Het directe gezag van de Romeinen reikt niet veel verder dan de Rijn, al hebben ze eerst wel de ambitie om hun territorium uit te breiden. Dat begint om te slaan in het jaar 9 na Christus, als Germaanse troepen drie Romeinse legioenen vernietigend verslaan bij het Teutoburgerwoud, in het huidige Duitsland.

Ten noorden van de Rijn zijn de Romeinen nog tot 28 na Chr. heer en meester in het land der Friezen, maar dat volk komt met succes in opstand tegen de Romeinse overheersing. Op bevel van de keizer trekken de Romeinen zich vanaf het jaar 47 terug achter de Rijn, die daarmee de natuurlijke noordgrens wordt. De handel wordt daarna wel gewoon voortgezet en de Romeinse culturele invloed op de Friezen gaat door.

Ook op Romeins grondgebied, ten zuiden van de limes, vinden er opstanden plaats tegen de Romeinse overheersing. De bekendste is de opstand van de Bataven in het jaar 69 onder aanvoering van Julius Civilis. Lange tijd hebben de Bataven in vrede geleefd met de Romeinen en dienen ze ook in het Romeinse leger. Maar tijdens de strijd om de macht die na de dood van keizer Nero is ontstaan, neemt Civilis de leiding op zich van een opstand, die de Romeinen na ongeveer een jaar weten neer te slaan. Honderden jaren later, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, wordt het verhaal over deze Bataafse opstand gebruikt als inspiratiebron voor het verzet tegen Spanje.

Sporen
Vanaf de derde eeuw na Chr. neemt het aantal Germaanse invallen flink toe. De Romeinen zijn genoodzaakt om de limes te verlaten en trekken zich uiteindelijk terug achter de Alpen. Sporen van de Romeinse tijd zijn nog steeds terug te vinden in Nederland. Verschillende plaatsen in de oude grensstreek stammen uit de Romeinse tijd. Ook worden regelmatig nieuwe bodemvondsten gedaan. Zo zijn bij de aanleg van de Utrechtse wijk Leidsche Rijn een wachttoren en twee schepen gevonden.

Romeinen in ons land

Ongeveer tweeduizend jaar geleden veroveren de Romeinen uit Italië vele landen in Europa en Noord Afrika. Zo ontstaat het grote Romeinse Rijk. Ook de zuidelijke helft van Nederland hoort bij dit rijk. Van 47 tot ongeveer 400 na Christus is Nederland ten zuiden van de rivier de Rijn van de Romeinen.

Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen
De Limes

Tweeduizend jaar geleden trekken Romeinse soldaten Nederland binnen. In Nederland wonen dan al mensen: de Germanen. Die vechten natuurlijk terug. De Romeinen komen niet verder dan de rivier de Rijn. De Rijn wordt de noordgrens van het Romeinse Rijk. In het Latijn, de taal van de Romeinen, heet zo'n grens de 'Limes'.

De Rijn is een perfecte grens. Hij is goed te verdedigen, want de vijand komt er niet makkelijk langs. Langs de oevers van de Rijn bouwen de Romeinen forten, wachtposten en legerkampen. Zo verdedigen ze hun rijk tegen aanvallen van hun vijanden uit het noorden.
Romeinse wachttorens

Overal langs de Limes bouwen de Romeinen forten, wachtposten en legerkampen om hun rijk te verdedigen tegen de Germaanse stammen uit het noorden. Om de paar kilometer zetten de Romeinen wachttorens neer. Die staan precies zover uitelkaar, dat de soldaten naar elkaar kunnen seinen. Zo waarschuwen ze elkaar voor de vijand.

In de meeste Romeinse legerkampen wonen een paar honderd Romeinse soldaten. Maar bij Nijmegen bouwen de Romeinen een kamp voor maar liefst 2 legioenen. Dat zijn wel 12.000 soldaten!

Je kunt vast bedenken wat een indruk die maken op de Germanen: 12.000 getrainde Romeinse soldaten met blinkende helmen, schilden en zwaarden.

Het kamp heet Noviomagus. De Romeinen bouwen het op een heuvel. Zo hebben ze een goed uitzicht over de omgeving en kunnen ze vijanden al van verre zien aankomen.
Een ijzersterk leger

De Romeinen hebben een groot en sterk leger. Het is het eerste echt goed georganiseerde beroepsleger. Romeinen vechten als georganiseerde groep. Zo zijn ze ijzersterk en winnen van iedereen. Het Romeinse Rijk is natuurlijk niet vanzelf zo ontzettend groot geworden.

De Romeinen vechten niet zomaar. Ze hebben eerst goed nagedacht en een plan gemaakt. Het leger is verdeeld in legioenen. Een legioen bestaat uit 6000 soldaten.

De soldaten moeten gehoorzaam zijn aan de leider. Ook moeten ze in een goede conditie zijn. Daarom lopen ze heel veel en ver. Dat doen ze in een strakke rij, met hun zware uitrusting aan.

Tijdens een gevecht staan de Romeinse soldaten in drie rijen opgesteld. De Romeinen beschermen zich met hun schilden.

Worden ze van alle kanten aangevallen? Dan gaan ze in een vierkant staan en houden ze hun schilden dicht tegen elkaar aan. Tussen hun schilden steken ze hun speren uit.

En worden ze met pijl en boog aangevallen? Dan houden ze de schilden boven hun hoofden, zodat ze niet door de pijlen van de vijand geraakt worden.
Soldaat in het Romeinse leger

In het hele Romeinse Rijk houden soldaten de boel goed in de gaten. Ook in Nederland zijn er duizenden Romeinse soldaten. Er zitten ook Germanen in het Romeinse leger. Je verdient er namelijk veel geld en je hebt dan veel aanzien.

Een Romeinse soldaat is goed getraind. Hij heeft een blinkende helm op en draagt een harnas op zijn borst. Verder heeft hij een wollen hemd en een korte mantel aan en loopt hij op sandalen. Die sandalen hebben noppen onder de zolen. Zo kun je niet zomaar uitglijden. Voor het vechten heeft de soldaat een zwaard en een speer. Ook heeft hij een schild om zichzelf te beschermen.
De Bataven

De Bataven zijn een van de Germaanse stammen. Ze wonen op Bataveneiland of Betuwe, ten zuiden van de Rijn, op Romeins grondgebied. Ze leven in vrede met de Romeinen. Veel Bataafse mannen zijn zelfs soldaat in het Romeinse leger.

Maar dan besluit de Romeinse keizer dat alle Bataven in dienst moeten in het Romeinse leger. Ze hebben geen keus. Daar zijn de Bataven het niet mee eens. De 'Bataafse Opstand' begint.

De leider van de Bataven is Julius Civilis. Hij weet veel van oorlog voeren af, want hij was heel lang soldaat in het Romeinse leger. Dat komt nu goed van pas. De Bataven zijn sterk. Toch worden de Bataven na een paar maanden door de Romeinen verslagen. Julius Civilis wordt sinds die tijd wel gezien als een held, die voor de vrijheid van de Bataven heeft gevochten.
Een Romeins schip

De Rijn is niet alleen een perfecte grens. De rivier is ook erg handig om spullen over te vervoeren. Per boot vervoeren de Romeinen hun voorraden af en aan. Bij Woerden hebben archeologen de resten van zo'n Romeins schip opgegraven. Het is zo'n 30 meter lang.
Alle wegen leiden naar Rome

Ken je de uitdrukking 'Alle wegen leiden naar Rome'? De Romeinen leggen in heel hun rijk wegen aan van steen. De soldaten kunnen zich zo gemakkelijk verplaatsen naar iedere uithoek, om de rust te bewaren en het Romeinse rijk bijeen te houden. Al die wegen leiden uiteindelijk naar... Rome, de hoofdstad van het Romeinse Rijk.

Wegen van steen zijn heel bijzonder in die tijd. De Germanen hebben geen verharde wegen, maar kronkelpaden van zand. Ook hun bruggen zijn niet van steen, maar van hout.
Een mijlpaal

Dit is een Romeinse mijlpaal. Mijlpalen waren wegwijzers, de ANWB-borden van die tijd. Wij gebruiken het woord nu ook nog steeds, maar dan voor een belangrijke gebeurtenis in je leven. Je zwemdiploma halen is bijvoorbeeld een mijlpaal.
Goede spullen

De Romeinen maken veel goede spullen. Hierdoor is er ook veel goed bewaard gebleven, zoals dit Romeinse badolieflesje bijvoorbeeld. Het ziet eruit alsof je het nu nog gewoon in de winkel zou kunnen kopen. Maar het is wel tweeduizend jaar oud!

We weten nu zoveel over het Romeinse Rijk omdat er uit die tijd zoveel goed bewaard is gebleven. Archeologen graven nu (tweeduizend jaar later) langs de Limes nog steeds spullen op uit de Romeinse tijd. Niet zo lang geleden vonden ze bijvoorbeeld de resten van een wachttoren en twee schepen bij Leidsche Rijn, een nieuwe wijk van Utrecht.
Veel geleerd!

De Romeinen zijn hun tijd ver vooruit. Ze nemen allemaal dingen mee die de mensen hier nog niet kennen. De Romeinen betalen bijvoorbeeld met geld. Dat is nieuw in die tijd, want de Germanen betalen elkaar door spullen te ruilen.

Behalve geld nemen de Romeinen nog veel meer spullen mee die nieuw zijn voor de mensen hier. Wat dacht je van spiegels, messen en glas bijvoorbeeld? Of van kippen of vruchten uit Zuid-Europa, zoals perziken, vijgen en druiven? Die kennen we nu allemaal dankzij de Romeinen!

De Romeinen bouwen hier ook de eerste echte stevige huizen van steen, met dakpannen. En ze leggen de eerste rioleringen aan.

Ook leren de Romeinen de Bataven schrijven. Met een stylo, een soort pen, schrijven ze in was. Veel woorden die we nog altijd gebruiken, stammen uit de Romeinse tijd: kasteel van castellum, straat van via strata, en nog veel meer.