-
Michiel de Ruyter
Nederland was rond 1650 het rijkste land ter wereld, vooral
dankzij de enorme handel over zee. Jaloerse landen vielen de
Nederlandse vloot vaak aan. Michiel Adriaanszoon de Ruyter was
leider van de oorlogsschepen die deze aanvallen moesten afslaan.
Hij vocht in bijna dertig grote zeeslagen.
-
Engels schip
In de tweede helft van de zeventiende eeuw krijgen de twee grote
zeevaartlanden Engeland en Nederland ruzie met elkaar over de
handel. Dat leidt tot twee zeeoorlogen met Engeland (1652-1654 en
1665-1667). In 1672 is het weer raak en vallen Engeland en
Frankrijk samen de Nederlandse Republiek aan.
De zeventiende eeuw is voor de Nederlandse Republiek een 'gouden
eeuw'. De schepen van de VOC vervoeren kostbare specerijen en
allerlei andere goederen over alle wereldzeeën. Daar wordt heel
veel geld aan verdiend. Rond 1650 is Nederland het rijkste en
machtigste land van de wereld.
Andere landen zijn daar jaloers op. Engeland bijvoorbeeld. Dat
is ook een belangrijk zeevaart- en handelsland. Engeland wil de
macht van Nederland op zee breken.
In 1651 besluit Engeland dat Nederlandse kooplieden voortaan
alleen nog mogen handelen met spullen uit de Nederlandse Republiek.
Ze mogen niet meer handelen met spullen uit andere landen. Daar
zijn de Nederlandse kooplieden het niet mee eens. Ze willen vrij
zijn om over de hele wereld te handelen.
Het wordt oorlog!
-
Enteren!
In de tijd van Michiel de Ruyter heb je zeeslagen waar soms wel
tweehonderd schepen aan meedoen. Zo'n zeeslag is een grote chaos.
Ieder schip zoekt op eigen houtje een vijandelijk schip op om het
te bestormen. Daarna is het vechten: man tegen man. Er is geen
aanvalsplan. Maar dat verandert als Michiel de Ruyter de baas
wordt.
Michiel de Ruyter zorgt voor een betere manier van oorlog voeren
op zee. Als hij de baas wordt van de Nederlandse vloot vallen de
schepen niet meer op eigen houtje aan, maar werken ze voortaan goed
samen. Michiel bedenkt vooraf een aanvalsplan. Dat plan overlegt
hij eerst met de kapiteins van de schepen.
Michiel de Ruyter verbetert het systeem van de seinvlaggen. Dat
is een soort geheimtaal met gekleurde vlaggen. Zo kunnen de
Nederlandse schepen elkaar laten weten wat de volgende stap in de
aanval is, zonder dat de vijand het begrijpt.
Ook leert Michiel de Ruyter de schepen in linie te varen: alle
schepen in een strakke lijn achter elkaar. Dan kun je de vijand
beter raken. En als je door de linie van de vijand breekt kun je
hem overmeesteren, ook al ben je in de minderheid.
Tot slot is Michiel de Ruyter de eerste admiraal die zijn
bemanning traint voordat ze naar zee gaan: hij leidt matrozen op
tot soldaat. (Tegenwoordig noemen we die soldaten mariniers).
Michiel zorgt heel goed voor zijn bemanning. Hij krijgt hierdoor de
bijnaam 'Bestevaer': grootvader.
-
Kanonvuur
Op dit schilderij zie je de 'Vierdaagse Zeeslag' tijdens de
Tweede Engels-Nederlandse Oorlog. Zo'n zeeslag is echt
verschrikkelijk. De kogels vliegen je letterlijk om de oren. Het
lawaai van de kanonnen is oorverdovend en door de kruitdamp zie je
geen hand voor ogen. Overal om je heen hoor je het gekerm en
geschreeuw van gewonde en stervende mensen.
In de zeventiende eeuw werden er nog veel meer van dit soort
schilderijen van grote zeeslagen gemaakt. Daardoor weten we best
goed hoe zo'n zeeslag eruit heeft gezien.
Weet je eigenlijk hoe ze die schilderijen zo precies konden
maken? Zo'n schilder zat gewoon zelf in een klein bootje naar een
zeeslag te kijken! Moet je je eens voorstellen: terwijl het gevecht
in volle gang was en de kanonskogels hem om zijn oren vlogen,
tekende de schilder wat hij zag. Later maakte hij van die schetsen
een prachtig schilderij.
Eigenlijk was zo'n schilder dus gewoon een verslaggever of
journalist. Je kunt hem vergelijken met een fotograaf van nu die
naar een oorlogsgebied gaat om daar foto's van te maken.
-
Branders
In de gevechten op zee gebruiken Nederland en Engeland ook
branders. Een brander is een schip vol buskruit. Een paar mannen
roeien de brander naar het schip van de vijand. Als ze daar zijn
steken ze de lont aan en springen zelf vlug overboord. Boem! De
brander explodeert en het schip van de vijand vliegt in brand.
-
De tocht naar Chatham
Michiel de Ruyter behaalde zijn grootste succes in de tocht naar
de Engelse stad Chatham. Daar vernietigt hij, op een zijrivier van
de Theems, in 1667 een groot deel van de Engelse vloot. Weer thuis
krijgt Michiel de Ruyter als beloning deze kostbare beker. Je kunt
de beker zelf gaan bekijken in het Rijksmuseum Amsterdam.
Op de Chathambeker zie je de belangrijkste momenten van de
Nederlandse aanval op de Engelse vloot afgebeeld. Deze aanval was
in 1667, midden in de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog.
De Engelse vloot ligt die winter voor anker op de Medway, een
zijrivier van de Theems. Raadpensionaris Johan de Witt (een soort
minister-president) vraagt Michiel de Ruyter om de Engelsen aan te
vallen. Het is een gevaarlijk plan.
De Medway is gevaarlijk door allerlei onbekende ondieptes. Het
water kan bij eb meters zakken. De Nederlandse schepen kunnen
gemakkelijk vastlopen op de bodem van de rivier en zo in de handen
van de Engelse vijand vallen. Bovendien hebben de Engelsen vlak
onder water een zware ijzeren ketting gespannen.
Toch vaart Michiel de Ruyter met zijn vloot naar Engeland, de
Theems op, en daarna de Medway. Het lukt om de ketting stuk te
varen! De Engelse vloot is nu weerloos. Schepen worden tot zinken
gebracht en gebouwen worden in brand gestoken. Als oorlogstrofee
nemen de Nederlanders de spiegel (achterkant) van het Engelse schip
'The Royal Charles' mee. De spiegel van 'The Royal Charles' kun je,
net zoals de Chathambeker, bekijken in het Rijksmuseum Amsterdam.
De roem van Michiel de Ruyter is na de tocht naar Chatham groter
dan ooit.
-
Oorlogsschepen in de 17e eeuw
Oorlogsschepen zijn nu meestal grijs, om op zee zo weinig
mogelijk op te vallen. In de tijd van De Ruyter waren ze juist
prachtig versierd, om er zo indrukwekkend mogelijk uit te zien.
Hier zie je de prachtig versierde 'spiegel' (achterkant) van
Michiels schip de Zeven Provinciën, dat op de Bataviawerf in
Lelystad wordt nagebouwd.
Nederland is eigenlijk helemaal niet goed voorbereid op een
oorlog op zee als in 1652 de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog
uitbreekt. Engeland heeft snelle en goed bewapende schepen.
Nederland moet het doen met een paar trage, omgebouwde
handelsschepen.
Michiel de Ruyter ziet het eerst dan ook helemaal niet zitten
als hij gevraagd wordt om de Nederlandse vloot aan te voeren.
Uiteindelijk doet hij het toch onder een aantal voorwaarden: hij
wil snellere schepen, meer schepen en vooral veel kanonnen.
Michiel krijgt het voor elkaar! In hoog tempo worden op de
scheepswerven tientallen schepen gebouwd. De Zeven Provinciën is er
daar één van. Dat wordt het schip van Michiel de Ruyter zelf. Aan
boord zijn maar liefst tachtig kanonnen.
-
De 'Zeven Provinciën'
Dit is een model van het vlaggenschip van Michiel de Ruyter, de
'Zeven Provinciën'. Een vlaggenschip is het belangrijkste schip van
een oorlogsvloot. Met de 'Zeven Provinciën' behaalde Michiel de
Ruyter zijn belangrijkste overwinningen.
De 'Zeven Provinciën' was voor die tijd een reusachtig schip.
Het was zesenveertig meter lang, twaalf meter breed en stak vijf
meter diep. En met de masten erbij was het wel zestig meter hoog!
Er gingen tachtig kanonnen aan boord van het schip.
Op de Bataviawerf in Lelystad zijn ze al sinds 1995 bezig het
schip zo goed mogelijk na te bouwen. Hiervoor raadplegen ze
tekeningen, schilderijen en verslagen uit de tijd van Michiel de
Ruyter.
Het duurt nog zeker tot 2015 voor dat het schip helemaal klaar
is. Dan is er dus wel twintig jaar aan gebouwd. En dan te bedenken
dat de 'Zeven Provinciën' van Michiel de Ruyter gebouwd werd op een
werf in Rotterdam in slechts negen maanden.
-
Een schitterend praalgraf
Al tijdens zijn leven wordt Michiel de Ruyter gezien als de
grootste zeeheld die Nederland gekend heeft. In 1676 sterft hij in
een gevecht tegen de Fransen. Heel Nederland is in rouw. Bij zijn
begrafenis ziet het zwart van de mensen die hem de laatste eer
willen bewijzen. Hij krijgt dit schitterende praalgraf in de Nieuwe
Kerk in Amsterdam.
Vensterplaat Michiel de Ruyter. Voor docenten: Vensterles groep 5-8. Illustratie: Fred Marschall.
