Als je aan een kasteel denkt, denk je vast niet direct aan Eelde. Misschien zie je een fort in Frankrijk voor je? Met van die hoge muren, kasteeltorens en gaten voor het kanon? Zo'n kasteel heeft er in Eelde nooit gestaan. Maar er stond wel een burcht, de Waterburcht. Deze burcht lag tegenover restaurant De Waterburcht en je kunt er nu nog sporen van zien.
Rodger van Eelde
In de middeleeuwen was de Bisschop van Utrecht de baas in Drenthe. Niet alleen over de kerk, maar ook over het land. Hij kreeg hierbij hulp van de schulte. In Eelde was Rodger van Eelde de schulte. Hij hielp bijvoorbeeld met rechtspreken als iemand iets had gedaan wat niet mocht. De schulte moest zich houden aan de regels van de bisschop. Maar hij was het niet altijd met de bisschop eens. Soms kregen ze ruzie. Dan moest de schulte zich kunnen verdedigen tegen het leger van de bisschop. De zoons van Rodger van Eelde bouwden daarom de Waterburcht voor hun vader zodat hij zich kon verdedigen. In 1266 was het kasteel klaar maar in datzelfde jaar werd het alweer vernield door helpers van de bisschop.
Waterburcht
Een waterburcht was een kasteel op een heuvel met een gracht er omheen. We weten niet precies hoe het kasteel eruit heeft gezien. Waarschijnlijk was het een houten of stenen toren die op de heuvel stond. Om de toren heen lagen wallen van zand en daar weer omheen lagen wel drie of vier grachten. Een Waterburcht kon bewoners beschermen en het gebied wat er omheen lag verdedigen.
Van Waterburcht naar havezate
Nadat de Waterburcht in 1266 was vernield werd hij waarschijnlijk opnieuw gebouwd. Tot in de 14e eeuw was er een schulte in Eelde, die waarschijnlijk in de Waterburcht woonde. Omdat er in de middeleeuwen maar weinig opgeschreven is weten we dit niet zeker.
We weten wel zeker dat er in de 17e eeuw een havezate gebouwd werd op de plek van de Waterburcht. Hoe havezate Ter Borch eruit zag weten we uit een advertentie uit de Groninger Courant uit 1755: '...een deftige vierkante heerenhuyzinge met tien spatieuse zoo boven als beneeden vertrekken, keuken, verwelfde kelder en verdere commoditeyten voorzien; een groote schuure of te schathuys en daarin stallingen voor paarden en beesten; tuynen en plantagien van ruym vierduysent eykenboomen, voor het grootste gedeelte tot betimmeringen bekwaam; verders een eygen heeren en vrouwengestoelte en graaven in de kerk. Nog twee huysmanswoningen, mitsgaders meer als 33 mudden bouwland en akkeren, en considerabele hooy- en weydenlanden; leggende op gemene goederen de gerechtigheid tot de jacht door de geheele landschap en visserije in bijzondere rivieren.'
De havezate moest volgens de advertentie worden verkocht maar werd in 1801 afgebroken.
Archeologisch monument
Vanaf 1966 werd er onderzoek gedaan naar de Waterburcht. Veel mensen wilden namelijk meer weten over het kasteel. De beroemde archeoloog Van Giffen kwam zelfs naar Drenthe om de resten van het Middeleeuwse kasteel te bekijken. Maar omdat alle sporen onder de grond lagen was het moeilijk om onderzoek te doen. Daarom weten we niet precies hoe de Middeleeuwse burcht eruit zag.
Gelukkig weten we wel waar de grachten, de wallen en het kasteel stonden. Ook weten we hoe de plattegrond en de oprijlaan van de havezate eruit zagen. In 2000 zijn de grachten, de wallen, de kasteelheuvel en de sporen van de havezate zichtbaar gemaakt. Het terrein is een archeologisch monument en als je nu gaat kijken, kun je je voorstellen hoe de Waterburcht eruit heeft gezien.
