Ben je inwoner van de gemeente Noordenveld, dan is de kans groot dat je in een esdorp woont. Om droge voeten te houden, bouwen de mensen in de middeleeuwen hun huizen het liefst op een zandrug. Een zandrug is een stuk land dat hoger ligt dan zijn omgeving. Zo ontstaan daar kleine dorpen, de zogenaamde esdorpen.
Een middeleeuws esdorp
In een middeleeuws dorp staat de kerk meestal in het midden. De huizen en boerderijen zijn er omheen gebouwd. De boerderijen staan allemaal met de baanderdeuren (dat zijn de grote schuurdeuren) naar de kant van de weg. Zo kunnen de boeren met hun karren gemakkelijker de schuur in- en uitrijden.
Brinken en dobbes
Aan de rand van het esdorp vind je de brink. Dit is een open plek waar de markten worden gehouden en mensen bijeen komen om te vergaderen. Een groot dorp kan meerdere brinken hebben. Zo heeft Norg maar liefst zeven!
Op bijna elke middeleeuwse brink vind je wel een 'dobbe', een diepe kuil vol water. Het water van de dobbe wordt o.a. gebruikt als drinkplaats voor het vee, om de was in te doen en als bluswater.
's ochtends wordt het het vee op de brink verzameld om te gaan grazen buiten het dorp. Aan het eind van de dag wordt het vee vanaf de brink naar verschillende boerderijen gebracht om te overnachten.
Schaapjes tellen
De brink is ook de plek waar de boeren elke dag hun schapen naartoe brengen. Een herder neemt de schaapskudde overdag mee naar de heidevelden in de buurt. De schapen kunnen hier grazen. Tegen de avond brengt hij de kudde terug naar de brink in het dorp. Daar haalt elke boer zijn schapen weer op. Kijk voor meer informatie over de schaapskuddes in het venster Ontwikkeling van het landschap.
De es
Direct naast het esdorp ligt een groot stuk land dat de boeren samen bezitten. Dit stuk land wordt 'de es' genoemd. Elke boer heeft op de es zijn eigen akkertje waarop hij rogge, gerst, haver of aardappelen verbouwt. Rondom de es staan houtwallen die ervoor zorgen dat de herten, wilde zwijnen, konijnen enz. de gewassen niet kunnen vertrappen of opeten. Achter de houtwallen vind je het bos. Hier hakken de boeren het hout dat ze gebruiken als brandstof of waarmee ze hun huizen of gereedschappen repareren.
Madelanden
In het beekdal, het natte land vlakbij een beek, zijn de hooilanden te vinden. Deze landen worden ook wel de 'madelanden' genoemd. Peizermade dankt hier zijn naam aan. Het gedroogde gras, hooi, wordt als voedsel voor de dieren gebruikt.
Resten van het oude esdorp
In de esdorpen zijn vaak nog resten uit het verleden te vinden: oude boerderijen, zandpaden, de brink, de es en soms een dobbe (bijvoorbeeld in Peest). Maar ook namen als Wester Es, Eskampen, Peestermaden, de Brinkhof en de Maden herinneren aan de tijd waarin de Noordenveldse esdorpen zijn ontstaan.
