Haaksbergen ligt aan een route die in de middeleeuwen een zeer
belangrijke verbinding was tussen Deventer en het Munsterland.
Deventer was de oudste van de Overijsselse hoofdsteden. Tijdens de
invallen van de Noormannen functioneerde de IJsselstad als
tijdelijke residentie van de bisschoppen van Utrecht. Maar vooral
was Deventer belangrijk als handelsstad binnen het Duitse
Hanzeverbond.
Een hanze was een groep handelaren die samenwerkte om het handelen
over grotere afstanden mogelijk te maken. Goederen vervoeren zonder
bescherming was een hachelijke zaak. De verschillende hanzes werden
in de 14de eeuw samengevoegd tot de stedenhanze, die zijn
zwaartepunt had rond de Oostzee. Door onderzoek naar familienamen
is vastgesteld dat de handelaren grotendeels uit Westfalen kwamen,
een gebied waar in de Romeinse tijd uitgebreide handel bestond. Hun
handel ging over land en maakte gebruik van toen al bestaande
wegen. Uit de migratie valt op te maken dat de handelsfamilies in
de vroege middeleeuwen via Deventer naar het Noorden trokken.
Doorgaande route
Een van de belangrijkste wegen vanuit Deventer naar Duitsland liep langs Haaksbergen. Deze middeleeuwse handelsroutes droegen de naam Hellwegen. De betekenis van die naam is niet te herleiden; gedacht wordt aan de bodemgesteldheid of de ligging van de weg, maar het kan ook te maken hebben met de te verhandelen goederen. De Hellweg in Haaksbergen liep langs De Braom, Buurse, De Schans en de hoge es (Honesch). Vandaar leidde die naar en door het dorp Haaksbergen. De weg liep verder via Goor, waar de Twentse Hellwegen samenkwamen. Deventer was voor de economie van Twente de belangrijkste stad. Vanuit deze IJsselstad was langs de zuidgrens van het Oversticht (Overijssel) een verdedigingslinie opgetrokken om de handelsweg te kunnen controleren. Hiervoor had de bisschop in Haaksbergen kasteel De Blanckenborgh aangekocht.
Opgravingen
De oudste aanwijzing van het bestaan van een doorgaande route
over Haaksbergen is de vondst van een compleet pijlgewicht langs
een voormalige Hellweg naar Duitsland. Zo'n pijlgewicht werd
gebruikt door handelslieden voor het wegen van goederen en bestond
uit vier in elkaar passende bakjes, een stop en een staafvormig
afsluitpennetje. Het hier gevonden bronzen exemplaar is gedateerd
rond 1300. Bij het vernieuwen van de riolering in 1935 in de
Spoorstraat en rond 1980 in de Jhr. von Heijdenstraat werd circa 2
m onder de weg een oude houten bestrating gevonden. Deze bestond
uit stammetjes (knuppels), takkenbossen en vierkante eiken palen en
planken. Tussen de takkenbossen werden hoefijzers aangetroffen van
dezelfde soort als die in 1250 waren gebruikt bij de slag bij Ane,
waar troepen van de bisschop van Utrecht vochten met Drentse
boeren.
Bij De Broam, nu de Braambrug in Buurse, kwamen handelswegen bij
elkaar. Uit Duitsland kwam aan de noordzijde van de Buurserbeek de
Hessenweg en er liep een hellweg door naar het noorden. Deze weg is
door de bisschop van Munster gebruikt bij de inval van 1665,
waarbij hij met zijn leger in de richting van Enschede en Delden
trok. Tevens was De Broam de plaats voor overslag van hout en
andere goederen van de weg op het water. De route tussen oost en
west langs Haaksbergen is reeds lang geen vervoersader meer. Toen
halverwege de 19e eeuw rijkswegen werden aangelegd, werd die
functie overgenomen door de noord-zuid verbinding naar Enschede, nu
de Twenteroute.
