La première ligne de chemin de fer

L’accélération

Periode
Tijd van burgers en stoommachines

Le 20 septembre 1839, la première ligne de chemin de fer a été inaugurée dans une ambiance festive. La locomotive à vapeur « L'aigle » reliait Amsterdam à Haarlem en 25 minutes. Beaucoup de gens ne l'aimaient pas : elle allait beaucoup trop vite et était trop bruyante. Est-ce que cette nouveauté était bien nécessaire et était-elle sûre ? Au début de la même année, la chaudière d'un train en partance de Gand avait éclaté. Cela n'allait jamais bien fonctionner et puis le coche d'eau était tout de même un moyen de transport formidable.

Malgré tous ces scepticismes initiaux, le premier train annonçait une ère d'énormes changements. La ligne Amsterdam-Haarlem a été rapidement construite, mais elle était à peine étendue d'Amsterdam à Rotterdam qu'on la surnommait déjà « l'ancienne ligne ». La deuxième ligne de chemin de fer importante a été construite à partir de 1843 d'Amsterdam à Utrecht. D'autres lignes ont suivi, toutes exploitées par différentes compagnies de chemin de fer. Aux alentours de 1900, le train était le moyen de transport le plus important aux Pays-Bas.

Il ne faut désormais presque plus préciser les énormes changements que le train a apportés à la société néerlandaise. Avant l'arrivée du chemin de fer, les voyages étaient particulièrement longs, chers pour la plupart des gens et parfois même dangereux. Par rapport aux temps de parcours, le train a considérablement réduit la taille des Pays-Bas. Les liaisons améliorées et la facilité du voyage ont beaucoup contribué à l'unification du pays : les gens de différentes régions entretenaient plus de contacts et l'État pouvait mieux organiser le territoire national.

Le réseau de chemins de fer a contribué à l'industrialisation des Pays-Bas qui a eu lieu dans son ensemble uniquement après 1870. En effet, celle-ci a créé le besoin de transporter des matières premières, des produits et également des ouvriers. Et l'industrialisation a contribué à son tour à l'agrandissement du réseau. Au début du xx^e siècle, les Pays-Bas avaient un réseau de chemins de fer dense. À partir des années 1930, de nombreuses lignes, surtout des lignes de campagne, ont toutefois été fermées. En 1938, toutes les lignes ont été regroupées en une organisation nationale : les Chemins de fer néerlandais (Nederlandse Spoorwegen NV), qui ont existé jusqu'à la réorganisation de 1995. La politique et toutes sortes d'organisations syndicales s'immiscent de manière intensive dans les chemins de fer et leur service qui sont maintenant privatisés. C'est la preuve qu'ils occupent toujours une place importante dans la société néerlandaise.

De Arend

Op 20 september 1839 werd de eerste spoorlijn van Nederland feestelijk geopend. Locomotief De Arend trok, met een snelheid van 40 kilometer per uur, in een half uurtje negen personenwagons van Amsterdam naar Haarlem. Dat was een grote verandering voor Nederland.

40 kilometer per uur is voor ons niet erg snel. Tegenwoordig rijden de meeste treinen wel 130 kilometer per uur, en hogesnelheidstreinen zelfs meer dan 400.

Maar tot 1839 was het snelste vervoermiddel de paardenkoets. Die haalde zo'n 14 kilometer per uur. En hij hobbelde vreselijk. Veel prettiger reisde je in de trekschuit, maar die ging maar 7. Als je op een drafje liep, kon je hem gemakkelijk bijhouden.

Na de eerste spoorlijn van Amsterdam naar Haarlem werden er in hoog tempo nieuwe spoorlijnen bij gebouwd. Rond 1900 lag er zelfs meer spoor in Nederland dan tegenwoordig.

Mensen konden snel en comfortabel door het hele land reizen. De trein had Nederland kleiner en overzichtelijker gemaakt.
Angst voor de trein

Mens en dier moesten flink wennen aan dat herrie- en rookveroorzakende monster dat door de ooit zo rustige weilanden trok. Er gingen veel spookverhalen rond: dat de koeien geen melk meer zouden geven bijvoorbeeld, of zelfs dat de mens zo'n grote snelheid niet zou overleven. En men was bang voor ongelukken.

Ongelukken zijn er ook wel gebeurd. Op de foto zie je een trein die in 1895 in Parijs dwars door het stootblok en de muur reed, om een verdieping lager op de grond terecht te komen. De machinist wilde zijn vertraging goedmaken en remde te laat. Er vielen 1 dode en 5 zwaargewonden.

In Nederland gebeurde het ergste treinongeluk in 1962. Toen botsten bij Harmelen in Utrecht twee reizigerstreinen op elkaar. Er vielen 93 doden en 52 gewonden.

Maar gelukkig horen treinongelukken tot de uitzonderingen. Per gereisde kilometer is de trein veel veiliger dan de auto en de fiets. Alleen het vliegtuig is nóg veiliger.
Trekschuiten en paardenkoetsen

Door de komst van de trein ging het leven in Nederland opeens veel sneller.

Tot 1839 was het snelste vervoermiddel de paardenkoets. Die haalde zo'n 14 kilometer per uur. Veel prettiger reisde je in de trekschuit, maar die ging maar 7. De trein ging wel 40!

De trekschuit werd een veelgebruikt vervoermiddel vanaf ongeveer 1600. In die jaren werden er veel 'trekvaarten' in Nederland gegraven: speciale kanalen tussen de belangrijkste steden, met zo weinig mogelijk bochten en steeds met een 'jaagpad' erlangs.

Over dat jaagpad kon het paard lopen dat de trekschuit trok. Soms werd de trekschuit ook wel door mensen getrokken of met lange stokken voortgeduwd.

Vanaf 1700 zag je ook steeds meer paardenkoetsen door Nederland rijden. Die gingen sneller, maar ze hobbelden vaak heel erg.

De komst van de trein heeft ervoor gezorgd dat zowel trekschuiten als paardenkoetsen uit Nederland zijn verdwenen.
De stoommachine

Als je water laat koken ontstaat er stoom. Stoom heeft een enorme kracht: om een fluitketel te laten fluiten, maar ook om machines te laten draaien, treinen te laten rijden en schepen te laten varen. Vanaf ongeveer 1800 deden stoommachines veel van het zware werk in Nederland.

Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen
De kracht van stoom

Door de uitvinding van de stoommachine veranderde de wereld flink. In fabrieken ging het werk dankzij stoommachines opeens veel sneller. Stoomtreinen en stoomschepen konden snel en gemakkelijk mensen en spullen over de hele wereld vervoeren. En stoomgemalen pompten in korte tijd grote meren leeg. Windmolens werden overbodig.

Op de foto zie je het stoomgemaal De Cruquius. Samen met twee andere stoomgemalen heeft De Cruquius tussen 1849 en 1852 het grote Haarlemmermeer leeggepompt.

In De Cruquius staat de grootste stoommachine van de wereld, met een cilinder van meer dan 3,5 meter doorsnee. De stoommachine drijft acht armen aan van elk 10.000 kilo die als tentakels naar buiten steken. Samen brachten die bij elke slag van de stoommachine 64.000 liter water omhoog naar de ruim vijf meter hoger gelegen ringvaart.

Het Cruquiusgemaal bestaat nog steeds. Het is nu een museum.
Steenkool als brandstof

Eeuwenlang stookten mensen met hout en turf. Maar de stoommachine vroeg om een nieuwe brandstof: steenkool. In Limburg zit veel steenkool diep onder de grond. Er werden 'mijnen' gegraven waar de steenkool omhoog werd gehaald. De Limburgse mijnen zijn rond 1970 weer gesloten. Toen werden olie en gas de belangrijkste brandstoffen.

Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen
Personenvervoer

Met de trein kon je snel en prettig reizen, als je tenminste geld had voor een 1e klas-kaartje. Er waren ook 2e en 3e klas rijtuigen, maar die hadden in het begin niet eens ramen! Door de trein werd Nederland een stuk kleiner: mensen uit het oosten konden nu makkelijker op bezoek bij familie in het westen. En ze konden eindelijk de zee eens zien!
Vertrek van station d'Eenhonderd Roe

In 1839 bestond het Centraal Station van Amsterdam nog niet. Dat ging pas vijftig jaar later open, in 1889. De Arend vertrok van een splinternieuw station buiten de stad. Het heette d'Eenhonderd Roe. Op de prent zie je hoeveel mensen er kwamen kijken naar het vertrek van de eerste trein in Nederland.
Nederland wordt steeds voller

In 1839 kon je meestal kilometers ver kijken zonder dat je veel bebouwing zag. Een boerderij, een weggetje, een kerktorentje aan de horizon, dat was het meestal wel. Het zou nog een eeuw duren voordat de eerste snelwegen en hoogspanningsmasten aangelegd werden. Maar door de komst van de trein begint het landschap wel flink te veranderen.

De weilanden en akkers zijn vaak veel te drassig om er zomaar spoorrails in te kunnen leggen. Daarom worden door het hele land spoordijken aangelegd, die als lange littekens door het land lopen. Over rivieren en kanalen komen ijzeren spoorbruggen, waar eerst vaak alleen een veerpont was. Het eeuwenoude landschap begint flink te veranderen.

En nu, in de eenentwintigste eeuw, ligt Nederland vol brede snelwegen die in het spitsuur vaak toch nog verstopt raken. Er zijn bijna geen plekken meer waar je geen wegen, gebouwen of hoogspanningsmasten ziet. En zelfs in het bos hoor je meestal nog wel ergens in de verte auto's en treinen langsrazen.

Tegenwoordig vinden mensen het wel weer steeds belangrijker dat er in Nederland ook plekken zijn waar geen lawaai en kunstlicht is, waar de natuur weer zijn gang kan gaan. En waar het net lijkt alsof de tijd heeft stilgestaan.
Overal dezelfde tijd

Eeuwenlang bepaalden plaatsen in Nederland zelf hoe laat het precies was. Kerktorens in Den Haag stonden vroeger dan die in Zwolle. Voor de treinen was dat erg onhandig. Want hoe laat kwam de trein dan precies aan? Op de Haagse of de Zwolse tijd? Daarom werd in 1909 in Nederland de standaardtijd ingevoerd: overal wezen de klokken dezelfde tijd aan.