1772 - 1843

Koning Willem I

Het koninkrijk van Nederland en België

De Republiek was als staatsvorm twee eeuwen lang een uitzondering, in een tijd dat een koninkrijk de regel was. Na een revolutionaire periode vol democratische idealen komt daar een eind aan: de voormalige Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden worden samen één koninkrijk. De eerste koning is Willem I, zoon van de voormalige stadhouder Willem V.

Periode
Tijd van burgers en stoommachines

Hoofdlijnen
Wie bestuurt er?

Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Als Napoleon in 1813 verslagen is, wordt de zoon van de voormalige stadhouder Willem V aangewezen om het koningschap van Nederland op zich te nemen. Hij accepteert de kroon en komt na zijn ballingschap in Engeland terug naar Nederland. In 1814 wordt hij in de Nieuwe Kerk in Amsterdam ingehuldigd als koning Willem I. Dat is een duidelijke breuk met het verleden. Willem I wordt niet, zoals zijn vader, stadhouder in alle gewesten, maar koning van een eenheidsstaat, met een duidelijke politieke hoofdrol.

In 1815 worden de voormalige Zuidelijke Nederlanden – het huidige België – met het grondgebied van de oude Republiek verenigd. Zo ontstaat een Verenigd Koninkrijk der Nederlanden: voor Europese begrippen een middelgroot land met koloniale bezittingen in verschillende continenten.

Koning-koopman
De energieke Willem, ook wel ‘koning-koopman’ genoemd, spant zich tijdens zijn koningschap met name in om de economie weer tot bloei te brengen. Hij doet dat door in de drie delen van zijn koninkrijk – het Noorden, het Zuiden en de kolonie Nederlands-Indië – de sterke kanten van de economie te stimuleren. Het Zuiden, het huidige België, waar al vroeg een industriële revolutie heeft plaatsgevonden, moet zich richten op de productie van consumptiegoederen. De handelaren uit het Noorden, het huidige Nederland, moeten die producten vervolgens de wereld over brengen. En de inwoners van de kolonies ten slotte moeten de kostbare tropische goederen leveren. Willem I laat tussen Noord en Zuid kanalen en wegen aanleggen om het goederenvervoer te vergemakkelijken. Zelf treedt hij ook op als investeerder. Voor de handel met Nederlands-Indië richt hij in 1824 de Nederlandsche Handel-Maatschappij op. Ook wordt daar het cultuurstelsel ingevoerd: een systeem dat de lokale bevolking verplicht een deel van het jaar op het land te werken voor het koloniale bewind. Op die manier wordt Indië een wingewest dat de economie van het vaderland er weer bovenop moet helpen. De producten worden door de Nederlandsche Handel-Maatschappij verkocht.

België onafhankelijk
Ondanks zijn economische activiteiten valt de koning bij het zuidelijk deel van zijn bevolking niet in de smaak. De Belgische liberalen zien in hem een vorst die uit is op absolute macht en niet bereid is om de ontwikkelde bovenlaag meer inspraak te geven. De Belgische katholieken maken bezwaar tegen de inmenging van de protestantse koning in de opleiding van priesterstudenten. Ze vinden zijn godsdienstige bemoeienis te ver gaan. De kranten worden steeds meer beperkt in hun journalistieke vrijheid. Ook eist Willem dat in het hele land Nederlands wordt gesproken, terwijl de Belgische bovenlaag vooral Frans spreekt.

In 1830 komen de Brusselaars in opstand. ‘Dood aan Willem I, tiran van de Nederlanden,’ schrijven de Belgische opstandelingen. Willem stuurt er een leger op af, maar dat mag niet baten. België verkrijgt zijn onafhankelijkheid. Niettemin houdt de koning het leger nog negen jaar op de been. Dit brengt hoge kosten met zich mee, wat de koning ook in Nederland minder populair maakt. In 1839 erkent Willem eindelijk de Belgische onafhankelijkheid. Het jaar erop doet hij teleurgesteld afstand van de troon ten gunste van zijn zoon Willem II.

Koning Willem I aan het werk

Hier zie je koning Willem I in zijn werkkamer in Huis ten Bosch in Den Haag. Hij werd in 1814 tot koning uitgeroepen, nadat de Fransen uit Nederland waren weggejaagd. Hij was de eerste Oranje-koning van Nederland. Hij regeerde van 1814 tot 1840 over het huidige Nederland en België samen. In die tijd was Brussel de hoofdstad van het koninkrijk.

Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen
Scheveningen, 30 november 1813

Op het strand van Scheveningen zingt visser Jacob Pronk keihard 'Oranje boven!' Hij zwaait met zijn oranje wimpel. De sloep met prins Willem Frederik van Oranje-Nassau komt dichterbij. De Fransen zijn eindelijk weg uit Nederland. Gaat de familie Van Oranje nu weer regeren? Jacob brengt de prins in een rijtuig naar Den Haag, zijn oranje vlag gaat mee.

Jacob denkt terug aan de ijskoude dag in 1795. Toen stond hij ook op het strand van Scheveningen. De Franse legers veroverden Nederland. Stadhouder Willem V moest met zijn gezin naar Engeland vluchten. Zijn zoon, prins Willem Frederik, was toen nog maar 22 jaar. Nu is de prins al 41. Zijn vader is een paar jaar geleden gestorven, en Willem Frederik wil graag koning worden. Visser Jacob is trots en vindt het spannend. Zal de man in zijn rijtuig Nederland gaan regeren?
Van stadhouder naar koning

De vader van Willem I was geen koning maar stadhouder. Meer dan 200 jaar geleden was Nederland nog geen koninkrijk maar een republiek, met een stadhouder als baas. De republiek had zeven gewesten (provincies) die vaak ruzie hadden. In 1795 vielen de Franse legers van Napoleon Nederland binnen. Stadhouder Willem V vluchtte naar Engeland.

Wat valt er op aan deze kaart? Nederland en wat nu België is, zijn samen één land: het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.

Nadat Napoleon verslagen was en de Franse legers waren weggejaagd, wilden de leiders van de Europese landen één groot, sterk Nederland. Geen Republiek meer met gewesten die ruzie maakten.

Stadhouder Willem V was toen al dood, maar zijn zoon prins Willem Frederik van Oranje-Nassau werd koning Willem I van het Koninkrijk der Nederlanden. Het gebied dat nu België heet hoorde daar ook bij. Willem I is de voorvader van onze koning Willem-Alexander.
Besluitenkoning

Als Willem I koning wordt, gaat hij meteen keihard aan de slag. Hij heeft veel plannen, hij weet goed wat hij wil en neemt graag zelf de beslissingen. De ministers mogen zich niet teveel met hem bemoeien. Per dag zet hij zijn handtekening onder soms wel meer dan honderd koninklijke besluiten. Daarom is een van de bijnamen van Willem I 'besluitenkoning'.

Wij Willem, bij de gratie Gods, koning der Nederlanden … zo begint ieder koninklijk besluit waar Willem I zijn handtekening onder zet. Dat wil zeggen: "Ik, Willem, die door de goedheid van God koning van Nederland ben ... besluit vandaag dit of dat."

Willem ondertekent tientallen van deze besluiten per dag, soms zelfs meer dan honderd. Willem is een echte 'workaholic'. Zelfs op eerste kerstdag werkt hij door. Alleen om 4 uur stopt hij even. Dan drinkt hij een kopje thee met zijn vrouw Mimi.
Koopman-koning

Nederland is heel arm geworden door de oorlog met Frankrijk. Veel mensen zijn werkloos. Willem I wil zijn koninkrijk sterk en rijk maken. In 1824 richt hij de Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) op. Dit bedrijf moet de handel en scheepvaart bevorderen. Veel mensen steken er geld in door 'aandelen' te kopen, ook de koning zelf.

Vooral de handel met de kolonie Nederlands-Indië (tegenwoordig Indonesië) neemt toe. Willem I laat de boeren in de kolonie op een deel van hun akkers koffie en thee verbouwen. Deze producten verkoopt de NHM voor veel geld in Europa. De boeren krijgen helemaal niets van de opbrengst! Willem gebruikt het geld voor het graven van kanalen, bijvoorbeeld de Nieuwe Waterweg bij Rotterdam en het Noord-Hollands Kanaal tussen Amsterdam en Den Helder.
Kanalenkoning

Als je een land rijker wilt maken, moet je zorgen dat de spullen uit de fabrieken goed en snel vervoerd kunnen worden. Daarom laat Willem I veel kanalen graven in het hele land, zodat schepen van de fabrieken naar andere steden kunnen varen. En vanaf 1839 - als de eerste spoorlijn in Nederland wordt geopend - komen daar de goederentreinen bij.

Aan het Noord-Hollands Kanaal, 80 kilometer lang en 37 meter breed, wordt vijf jaar lang gewerkt door 5.000 arbeiders met schep en kruiwagen. Voor een lange werkdag van veertien uur krijgen ze ongeveer één gulden loon. In 1824 is het kanaal klaar.

In vergelijking met andere landen duurt het lang voor Nederland spoorwegen krijgt. Boeren zijn bang dat hun koeien ervan schrikken. Schippers zijn bang dat ze hun werk verliezen. Artsen denken dat de hoge snelheid (wel 35 kilometer per uur!) ongezond is voor passagiers. Maar Willem gelooft wel in het spoor. In zijn werkkamer had hij een kleine trein staan waarin hij zijn sigaren bewaarde. In 1839 rijdt de eerste stoomtrein tussen Amsterdam en Haarlem.
Opstand in België

Slecht nieuws voor de koning! 'Dood aan Willem I, tiran van de Nederlanden' schrijven Belgische opstandelingen in 1830. Willem bemoeit zich met hun godsdienst. De kranten mogen niet meer schrijven wat ze willen. En Willem wil dat er Nederlands wordt gesproken. Maar veel Belgen spreken alleen Frans. Ze hebben een hekel gekregen aan Willem.

Willem vindt de zuiderlingen maar ondankbaar, na alles wat hij voor hen heeft gedaan. Hij wil niet toegeven. Soldaten uit het noorden proberen het leger van de opstandige zuiderlingen te verslaan. Dat mislukt.

Pas na veel gevechten en druk uit Europa tekent Willem I in 1839 het Scheidingsverdrag met België, negen jaar na het begin van de opstand. Zijn droom van een sterk Verenigd Koninkrijk der Nederlanden spat uit elkaar. Nederland en België zijn voortaan twee aparte landen.
Het koningshuis toen en nu

Willem-Alexander is nu koning van Nederland. Hij kan niet in zijn eentje beslissingen nemen, zoals zijn voorvader Willem I. Sinds 1848 is dat de verantwoordelijkheid van de ministers, samen met de Tweede en Eerste Kamer. Maar nog steeds is een besluit of wet pas geldig als de koning zijn handtekening heeft gezet. Bijvoorbeeld op zijn iPad!

Koning Willem-Alexander is de vierde koning van Nederland. De drie eerdere koningen Willem I, II en III leefden allemaal in de 19de eeuw (1800-1900). Daarna zaten er drie koninginnen op de troon: Wilhelmina, Juliana en Beatrix. De koningen en koninginnen van Nederland zijn allemaal familie van elkaar. Hun achternaam is: Van Oranje-Nassau.

Willem-Alexander en koningin Máxima hebben drie dochters. De oudste dochter Amalia is de kroonprinses. Zij is aan de beurt om koningin worden als Willem-Alexander ermee stopt.