1995

Srebrenica

Verantwoordelijk voor vrede

Terwijl Nederlandse militairen de Bosnische enclave Srebrenica moeten veiligstellen, vallen Servische troepen binnen en vermoorden bijna alle mannen. Het wordt het ergste bloedbad in de naoorlogse Europese geschiedenis. Het aandeel in deze gebeurtenis brengt Nederland in grote verlegenheid en leidt tot een andere manier van deelnemen aan buitenlandse vredesmissies.

Periode
Tijd van televisie en computer

Vredesmissies
Het Nederlandse leger heeft vanaf het begin meegedaan aan vredesoperaties van de Verenigde Naties. Nederlandse soldaten maken daarmee deel uit van ruim een miljoen uitgezonden militairen uit zo’n 120 landen. De troepen zien namens de VN toe op naleving van vredesakkoorden in verschillende gebieden. De eerste missie gaat van start in 1948, in Israël. Een van de terugkerende problemen bij deze operaties is het zogenoemde mandaat: als vredestroepen mogen VN-soldaten alleen geweld voor zelfverdediging gebruiken. Ze krijgen weinig militaire ruimte om burgers te verdedigen en te beschermen.

Met het uiteenvallen van de republiek Joegoslavië breekt in 1991 een burgeroorlog uit tussen verschillende deelstaten. Het streven naar onafhankelijkheid gaat in een aantal staten gepaard met veel geweld. In een ervan, Bosnië-Herzegovina, is de strijd tussen verschillende bevolkingsgroepen bijzonder heftig. In 1993 roept de Veiligheidsraad in Resolutie 819 de plaats Srebrenica uit tot 'veilig gebied', een zogenoemde enclave. Servische Bosniërs mogen deze stad van de VN niet meer beschieten of belegeren. In deze enclave houden veel Bosniakken (Bosnische moslims) zich schuil. De VN stelt een vredesmacht in die Resolutie 819 in Srebrenica moet handhaven. In 1994 gaat een bataljon Nederlandse troepen, Dutchbat III, naar Srebrenica om deze opdracht op zich te nemen.

Genocide
Dutchbat is lichtbewapend en heeft maar weinig middelen om de vrede rondom Srebrenica te handhaven. In het voorjaar van 1995 beginnen de Servische Bosniërs de bevoorrading van Dutchbat te blokkeren, waardoor hun positie verder verzwakt. Ook proberen de Serviërs Dutchbat op allerlei manieren te intimideren. Op 6 juli 1995 trekken de troepen van de Bosnisch-Servische generaal Ratko Mladić richting Srebrenica. Zonder veel tegenstand trekken de aanvallers de veilige plaats voor Bosniakken zes dagen later binnen. Veel Bosniak-mannen en -jongens proberen tevergeefs te vluchten.

De Serviërs voeren de achtergebleven mannen en jongens af in bussen, nadat ze hen eerst met hulp van de Nederlandse militairen van de vrouwen en kinderen hebben gescheiden. Ze worden samengevoegd met een andere groep gevangen vluchtelingen en niet veel later worden bijna al deze Bosniakken door de Serviërs geëxecuteerd. Het is de grootste massamoord in Europa sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. In totaal staan er 8372 namen op het herinneringsmonument bij het nabijgelegen Potočari.

Verantwoordelijkheid
Als in Nederland doordringt welke ramp zich heeft voltrokken, rijst de vraag of de Nederlandse soldaten meer hadden kunnen doen om de enclave te beschermen tegen de Serviërs. Nederlanders vragen zich af of hun land moreel heeft gefaald. Er volgt een grondig onderzoek van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), dat zes jaar duurt. Het onderzoek wijst onder meer op onduidelijkheid van de VN-opdracht en de onmogelijkheid om die uit te voeren. Dutchbats opdracht was in feite een mission impossible. Als in 2002 het NIOD-rapport verschijnt, neemt premier Wim Kok de politieke verantwoordelijkheid voor de ramp in Srebrenica en treedt af. De Nederlandse regering krijgt meer oog voor de complexiteit van vredesmissies. Voortaan worden alleen nog maar soldaten gestuurd die voldoende bewapend zijn, zoals bij de Nederlandse missies naar Irak en Afghanistan.

Het Joegoslaviëtribunaal veroordeelt in respectievelijk 2017 en 2019 de leiders van de Bosnische Serviërs, Radovan Karadzić en Ratko Mladić, voor hun aandeel in de moorden. Nabestaanden spannen nog steeds rechtszaken aan, omdat ze antwoord willen op vragen rond verantwoordelijkheid en schuld. Srebrenica blijft een open wond.

Burgeroorlog in Bosnië-Herzegovina

In het vroegere Joegoslavië in Midden-Europa woonden verschillende volken samen in één land. In 1990 valt het land uit elkaar omdat de volken niet meer samen willen leven. Vanaf 1991 ontstaan er burgeroorlogen tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Ook in Bosnië-Herzegovina.

Er zijn veel verschillen tussen de bevolkingsgroepen in Joegoslavië. Sommigen zijn moslim, anderen christen. Sommigen voelen zich Serviër, anderen Bosniër of Kroaat. Ook spreken ze verschillende talen.

President Tito weet er lange tijd voor te zorgen dat Joegoslavië ondanks alle verschillen een eenheid blijft. Als hij sterft wordt het steeds onrustiger in het land. De verschillende volken willen land voor zichzelf, waar alleen hun volk leeft. Joegoslavië begint uit elkaar te vallen. Er ontstaan verschillende landen, meestal op een bloedige manier.

Eén van de landen waar oorlog wordt gevoerd is Bosnië-Herzegovina. Hier wonen Bosniërs en Serviërs. De Bosniërs zijn moslim, terwijl de Serviërs christen zijn. De Serviërs willen een groot stuk land voor zichzelf, zonder Bosniërs. De Bosniërs verzetten zich hiertegen.
Nederlanders op vredesmissie

De oorlog in Bosnië-Herzegovina wordt steeds erger. De Verenigde Naties proberen de oorlog te beëindigen door speciale soldaten ('blauwhelmen') op 'vredesmissie' te sturen. Nederland is één van de landen die gaan helpen. De Nederlandse blauwhelmen krijgen een legerbasis bij het Bosnische stadje Srebrenica.

De Nederlandse soldaten krijgen de codenaam 'Dutchbat'. Dutchbat mag niet zelf vechten, maar moet in de gaten houden dat de Serviërs de Bosniërs niet aanvallen. Hierdoor hebben de Dutchbat-soldaten alleen lichte wapens, en maar 10 kogels per persoon. Ze kunnen dan ook niet op tegen het leger van de Serviërs.

Na de oorlog komt er veel kritiek op de vredesmissie. Veel mensen denken dat de ramp in Srebrenica voorkomen had kunnen worden als Dutchbat meer wapens had gehad en wel tegen de Serviërs had mogen vechten.

Er komt een groot onderzoek naar de vredesmissie. Het Nederlandse kabinet onder leiding van minister-president Kok voelt zich verantwoordelijk, en treedt af. De ramp in Srebrenica is een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. De regering is voorzichtiger geworden in het uitvoeren van vredesmissies.
Generaal Ratko Mladić

In de oorlog in Bosnië-Herzegovina stonden het Bosnische en het Servische leger tegenover elkaar. Generaal Ratko Mladić leidde het Servische leger. Mladić wordt verantwoordelijk gehouden voor de aanval op Srebrenica. Al voor deze aanval werkte hij mee aan het vermoorden van grote groepen Bosnische moslims.

Mladić wil niet gestraft worden voor zijn daden en probeert zijn straf te ontlopen. Pas op 26 mei 2011, zestien jaar na de aanval op Srebrenica, wordt hij opgepakt in het huis van een familielid. In Den Haag wordt er een rechtszaak tegen hem gevoerd door een speciale rechtbank. Hier worden ook andere mensen berecht die een rol hadden in de oorlog in Bosnië-Herzegovina.

Eén van die mensen is een officier uit het Bosnische leger, Naser Orić. Tijdens de oorlog in Bosnië-Herzegovina had Orić de leiding over een deel van het Bosnische leger bij Srebrenica. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor het aanvallen van Servische dorpen. Bij deze aanvallen werden gebouwen in brand gestoken en de Servische inwoners vermoord. Het zijn dus niet alleen de Serviërs geweest, die wreedheden hebben begaan. Zoals in bijna elke oorlog ligt het ingewikkelder.
De Nederlandse legerbasis

De legerbasis van de Nederlandse Dutchbat-soldaten is het terrein van een oude accufabriek bij Srebrenica. Wanneer de Serviërs steeds dichterbij komen, vluchten er grote groepen Bosniërs naar de Nederlandse basis. Hier hopen ze veilig te zijn voor de Serviërs. Maar lang niet iedereen kan in de oude fabriek slapen.

De Nederlandse soldaten besluiten dat bejaarden, zieken en kinderen voorrang krijgen. De rest moet buiten blijven. Op een gegeven moment zijn er wel 40.000 mensen op het kleine terrein. De legerbasis raakt overvol.

Helaas wordt ook de legerbasis van de Nederlandse soldaten aangevallen door de Serviërs. De Nederlanders krijgen van de legerleiding van de Verenigde Naties geen toestemming om zich met hun wapens te verdedigen. Ook een verzoek om de Nederlandse legerbasis met vliegtuigen ('luchtsteun') te komen verdedigen, wordt door de VN afgewezen.

De Nederlandse soldaten kunnen dus niets anders dan doen wat de Serviërs zeggen. De Serviërs bepalen wat er gaat gebeuren en de Nederlandse soldaten staan machteloos.
Vluchten naar de bergen

In Srebrenica worden de Bosniërs beschermd door de Nederlandse soldaten. Maar als het Servische leger steeds dichterbij komt, vluchten zo'n 15.000 Bosniërs de bergen in, op zoek naar veiligheid. De helft hiervan wordt alsnog vermoord door de Serviërs, die de Bosniërs de bergen in volgen.
Scheiden van mannen en vrouwen

Op 11 juli 1995 valt het Servische leger de Nederlandse legerbasis bij Srebrenica binnen. De Bosnische vluchtelingen en de Nederlandse soldaten worden ingesloten. De Serviërs willen dat alle mannen en jongens worden gescheiden van de vrouwen, kleine kinderen en bejaarden. Er worden bussen uit Srebrenica gehaald om ze te kunnen wegvoeren.

De Nederlandse soldaten worden gedwongen de Servische soldaten te helpen bij het selecteren van de mensen. De vrouwen, kleine kinderen en bejaarden moeten in de bussen gaan zitten. De mannen en jongens blijven achter.

Behalve de Serviërs weet op dat moment nog niemand wat er precies zal gaan gebeuren. Later worden ook de mannen en jongens in bussen weggevoerd. Op een andere plek worden zij vermoord. Meer dan 8000 Bosnische jongens en mannen komen om het leven.
Genocide in Bosnië-Herzegovina

Dit is een monument voor de slachtoffers van de aanval op Srebrenica. Op het monument zijn de namen van de slachtoffers van de oorlog te lezen. Op de achtergrond zie je de begraafplaats. De moord op de Bosnische mannen in Srebrenica wordt 'genocide' genoemd.

Genocide is het woord voor het vermoorden van grote groepen mensen om hun geloof en/of hun afkomst. Vaak is er van tevoren een plan gemaakt, maar na afloop wordt dat door de daders meestal ontkend.

In juli 1995 werden in Srebrenica bijna 8000 Bosnische moslimmannen- en jongens weggevoerd. Ze worden naar verschillende plekken gebracht langs de rivier de Drina. Veel slachtoffers worden geblinddoekt. Soms worden ook hun handen en voeten vastgebonden. Daarna worden ze vermoord.

De Serviërs proberen de slachtoffers te verstoppen door ze in grote massagraven bij elkaar te leggen. Hierdoor is het na de oorlog moeilijk om de mensen terug te vinden en te ontdekken wie ze waren. Nog steeds worden er graven gevonden van jongens en mannen die werden vermoord in de oorlog in Bosnië-Herzegovina.
Ook voor Dutchbat een ramp

De genocide in Srebrenica is in de eerste plaats verschrikkelijk voor alle vrouwen en kinderen die hun mannen, vaders, zoons en broers moeten missen. Maar ook voor de soldaten van Dutchbat is het een ramp. Zij waren machteloos toen er veiligheid van hen verwacht werd. Veel ex-soldaten kunnen daar nog steeds niet van slapen.

Het waren vaak jonge mannen en vrouwen die als Dutchbat-soldaat naar Srebrenica moesten. In het begin probeerden ze er het beste van te maken. Ze sloten vaak vriendschap met de Bosnische bevolking en met de kinderen.

Maar toen het erop aan kwam, konden ze de Bosniërs niet verdedigen tegen het Servische leger. Dat geeft een verdrietig, boos en machteloos gevoel, waar sommige soldaten de rest van hun leven last van blijven houden. Het woord daarvoor is 'oorlogstrauma'.