Die Verfassung

Das wichtigste Gesetz eines Staates

Periode
Tijd van burgers en stoommachines

Die Verfassung ist das wichtigste Gesetz eines Staates. Sie bestimmt, wer die Macht in der Praxis ausübt und wie dies geschieht. Die niederländische Verfassung regelt die Aufgaben der Königin (bzw. des Königs) und der Minister. Außerdem ist darin festgelegt, wie Gesetze entstehen, was die Gerichte tun, wofür Städte und Provinzen zuständig sind und wie und in welcher Form das Volk Einfluss auf die im Staat zu treffenden Entscheidungen nehmen kann.
Ganz am Anfang der Verfassung findet man die Grundrechte. Dabei handelt es sich nicht um die Rechte, die die Bürger im Verhältnis zueinander haben, sondern um ihre Rechte gegenüber dem Staat. Jeder Bürger hat das Recht, sein Leben so zu führen, wie er es für richtig hält; der Staat darf sich nicht in seine Lebensplanung einmischen.

Artikel 1 der Verfassung garantiert allen Menschen in den Niederlanden, so verschieden sie auch sind und welche Anschauungen sie auch immer vertreten, dass sie vom Staat gleich behandelt werden. In den darauffolgenden Artikeln steht unter anderem, dass die Bürger das Recht auf freie Ausübung ihrer Religion haben und das Recht, miteinander Gedanken auszutauschen und ihre Meinung öffentlich zu äußern.

Der Staat darf solche Freiheiten nur einschränken, wenn dies zwingend notwendig ist, zum Beispiel wenn jemand für andere eine Gefahr darstellt. In diesem Fall darf er eingreifen, allerdings immer nur auf der Grundlage eines Gesetzes.

Im Mittelalter gab es noch keine Verfassung. Der Monarch besaß alle Macht und musste sich selbst nicht an Gesetze halten. Später erhielten zunächst bestimmte Personengruppen Rechte gegenüber dem Monarchen. Seit dem 18. Jahrhundert hat jeder in unserem Staat solche Rechte; seither müssen sich alle staatlichen Stellen an Recht und Gesetz halten. Dies wurde 1798 in einem ersten Verfassungsdokument festgelegt. 1815 wurde dann die "Verfassung für das Königreich der Niederlande" verabschiedet. Sie gilt in ihren wesentlichen Teilen bis heute fort.

Die Verfassung kann nicht so einfach geändert werden wie andere Gesetze. Dennoch gab es große Verfassungsreformen. 1848 stimmte König Wilhelm II. einer von dem Staatsrechtler Johan Rudolf Thorbecke konzipierten Verfassungsänderung zu, durch die der König weniger und das Volk mehr Macht erhielt. Diese Änderung war so tiefgreifend, dass sie nach allgemeiner Anschauung den Beginn der Demokratie in den Niederlanden markiert. Das Wahlrecht für alle Männer wurde jedoch erst 1917 eingeführt; Frauen erhielten damals zum ersten Mal das passive Wahlrecht. 1922 wurde schließlich auch das aktive Wahlrecht für Frauen - das 1919 eingeführt worden war - in der Verfassung verankert.

Wat is een grondwet?

De grondwet is de belangrijkste wet van een land. Er staat in beschreven wie de macht heeft en hoe die macht wordt uitgevoerd. Meestal staan in een grondwet ook grondrechten: belangrijke rechten en vrijheden van burgers. In de grondwet vind je de spelregels van een samenleving.

Soorten grondrechten

Er zijn twee soorten grondrechten. Klassieke grondrechten beschermen de burger tegen de staat, maar gelden ook voor burgers onderling. Deze grondrechten zijn bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting, recht op privacy, recht op gelijke behandeling en kiesrecht. Een rechter kan over deze rechten uitspraak doen. Je kunt naar de rechtbank stappen als je bijvoorbeeld vindt dat iemand je discrimineert. Sociale grondrechten zijn er vooral voor de overheid: die moet goed voor haar burgers zorgen. Voorbeelden zijn het recht op een woning, onderwijs en gezondheidszorg.
Van onderdaan naar burger

Lange tijd is er helemaal geen grondwet. In de middeleeuwen is de koning de baas – zijn wil is wet. De mensen in het land zijn onderdanen die hem moeten gehoorzamen. Maar aan het eind van de 18^de eeuw zijn mensen in heel Europa het beu. Ze eisen meer burgerrechten en vrijheden. In Frankrijk vindt een revolutie plaats: de koning wordt verdreven en het land wordt een republiek.

De Franse Revolutie en Europa

Vrijheid, gelijkheid en broederschap: dat willen de opstandelingen in Frankrijk aan het eind van de 18^e eeuw. Al die hele eeuw lang zijn er mensen in Europa die protesteren tegen de oude manier van denken. Ze willen niet meer blind geloven wat de kerk of koning zegt. Ze willen hun gezond verstand gebruiken. Deze stroming noemen we de Verlichting. En uiteindelijk komen die ideeën van vrijheid en gelijkheid terecht in onze grondwet.
De eerste grondwet in Nederland

Eigenlijk is de eerste grondwet van Nederland de Staatsregeling voor het Bataafse volk van 1798. Alleen heet Nederland dan de Bataafse Republiek en hebben de Fransen er de macht. In de Staatsregeling gaat het voor het eerst over één staat, over rechten en plichten van burgers en over een gekozen volksvertegenwoordiging.

Een ondeelbaar land

Deze eerste grondwet in de Franse tijd is een breuk met de Republiek der Verenigde Nederlanden. Binnen de Republiek hadden de verschillende provincies veel macht. Maar nu is dat afgelopen. Nederland wordt een eenheidsstaat, met een nationale regering. De ideeën van de Franse revolutie krijgen ook voet aan de grond. Iedere burger is gelijk voor de wet en heeft vrijheid van meningsuiting, vergadering en drukpers. Maar ook vrijheid van godsdienst. Er komt een scheiding tussen kerk en staat: ze bemoeien zich niet meer met elkaar en regelen ieder hun eigen zaken.
Nederland een koninkrijk

In 1813 wordt Napoleon verslagen en trekken de Franse troepen zich terug. Nederland, dat een paar jaar een deel van Frankrijk was, wordt weer vrij. In 1815 wordt het Koninkrijk der Nederlanden uitgeroepen, met prins Willem Frederik van Oranje Nassau als eerste koning: Willem I. Er komt een nieuwe grondwet en die geeft vooral de vorst veel macht.

Vriendjespolitiek

De Staten-Generaal bestaan vanaf nu uit een Eerste en Tweede Kamer. De leden van de Eerste Kamer worden door Willem I gekozen – en die kiest natuurlijk voor zijn vrienden. Zo houdt hij de macht in handen. De Tweede Kamer mag wetsvoorstellen indienen, maar via de Eerste Kamer kan de koning die tegenhouden als ze hem niet bevallen. Maar wanneer zijn zoon Willem II hem in 1840 opvolgt, slaat in Europa opnieuw de vlam in de pan: burgers eisen hun rechten op.
Opstand in Europa!

In 1848 breken in heel Europa opstanden uit. De mensen zijn de macht van de koning zat. Ze willen een andere grondwet met meer vrijheid voor de burgers en minder macht voor de koning. In Nederland is dan Willem II aan de macht. Ook daar broeit het…

Protest in Den Haag

Als in Den Haag mensen met fakkels de straat op gaan naar het paleis, wordt Willem II zenuwachtig. Hij beseft dat hij veranderingen niet langer kan tegenhouden. Liever iets minder macht en op de troon blijven dan verstoten worden – zoals sommige andere vorsten in Europa. Hij besluit een commissie te benoemen die de grondwet moet aanpassen. Hoofd van die commissie is de politicus Thorbecke.
Thorbecke

De politicus Johan Rudolf Thorbecke leidt in 1848 de commissie die de grondwet moet hervormen. En hij durft! In zijn voorstel zijn de ministers verantwoordelijk voor hoe het land geleid wordt – niet langer de koning. Thorbecke weet Willem II te overtuigen: hij ondertekent de wet. Omdat burgers vanaf nu meer te zeggen hebben, is deze grondwet van 1848 de basis is van onze huidige democratie.

Addertje onder het gras

Hoewel… meer te zeggen? De volksvertegenwoordigers in de Tweede Kamer worden vanaf 1848 wel door burgers gekozen, maar het zijn alleen de rijke mannen die kiesrecht hebben. Pas in 1917, meer dan een halve eeuw later, mogen alle mannen stemmen. En twee jaar later, in 1919, krijgen ook vrouwen stemrecht. Tegenwoordig mag iedereen stemmen die de Nederlandse nationaliteit heeft en 18 is of ouder.
Discriminatie verboden

Omdat de grondwet de belangrijkste wet is, gaat veranderen niet zo makkelijk. De grote grondwetswijziging van 1983 nam meer dan 30 jaar in beslag! Hoofdstuk 1 van die vernieuwde grondwet beschrijft de grondrechten van de burgers. Het begint met Artikel 1: alle mensen in Nederland worden in dezelfde situatie gelijk behandeld.

Zijn en zeggen wat je wilt

Discriminatie om godsdienst, levensovertuiging, politieke overtuiging, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is verboden. Je bent vrij om te geloven wat je wilt. Om lief te hebben wie je wilt. Om te denken wat je wilt. Voor de wet is iedereen gelijk. Je hebt ook het recht om iets te vragen aan de overheid, of een klacht in te dienen. Je mag een brief sturen aan de burgemeester, de Tweede Kamer of een minister. Je hebt recht op antwoord – maar alleen als je je brief ondertekent! Er zijn ook andere manieren om de regering te laten weten wat je vindt. Handtekeningen verzamelen (petitie) bijvoorbeeld, of een protestmars organiseren. Ook dat is een belangrijk grondrecht van Nederlandse burgers: het recht van meningsuiting.