1583 - 1645

Hugo de Groot

Begin van het internationale recht

De Franse koning noemt hem ‘het wonder van Holland’. Hugo de Groot (ook wel: Grotius) is een briljant jurist en legt de basis voor het volkenrecht. Zijn politieke vijand prins Maurits zet hem in 1619 gevangen op Slot Loevestein. De Groot weet met hulp van zijn vrouw te ontsnappen in een boekenkist.

Periode
Tijd van regenten en vorsten

Hoofdlijnen
Wat weten wij?

Een wonderkind
Hugo de Groot wordt in 1583 geboren in een invloedrijke familie in Delft. Hij gaat al op elfjarige leeftijd aan de net opgerichte Leidse universiteit rechten studeren. De jonge De Groot blijkt een intellectuele alleskunner, die even gemakkelijk Latijnse verzen schrijft als uitgaven van teksten uit de klassieke oudheid verzorgt. Op zijn vijftiende reist Hugo de Groot met raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt naar het Franse hof, om steun te krijgen in de opstand tegen Spanje. De Franse koning is vol lof over hem.

Gevangenschap en ontsnapping
Tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) escaleert in de nog jonge Nederlandse Republiek een politiek en godsdienstig conflict. Johan van Oldenbarnevelt komt tegenover stadhouder prins Maurits te staan. Als adviseur van Oldenbarnevelt wordt De Groot een van de hoofdrolspelers in dit conflict. In 1618 laat Maurits zijn tegenstanders gevangennemen. Oldenbarnevelt wordt door Maurits ter dood veroordeeld, De Groot wordt levenslang gevangengezet in Slot Loevestein, vlakbij Gorinchem, waar zijn gezin zich bij hem voegt.

In 1621 weet De Groot te ontsnappen dankzij een plan van zijn vrouw Maria van Reigersberch. Hij krijgt regelmatig boeken geleverd vanuit Gorinchem, die in een kist worden gebracht en weer opgehaald. Op 22 maart leggen Maria en dienstmeid Elsje van Houweningen de afgeleverde boeken in bed, waardoor het lijkt alsof De Groot daar ligt. De Groot klimt in de kist, en zo wordt hij het slot uit gedragen en naar Gorinchem gebracht. Vervolgens vlucht hij, verkleed als metselaar, naar Antwerpen. De rest van zijn leven brengt hij als banneling door in het buitenland. Hij sterft in 1645 in Rostock.

Internationaal recht
Zijn ontsnapping is het eind van De Groots tijd in Holland, maar niet van zijn intellectuele activiteiten en geleerde reputatie. Naast literaire werken schrijft hij een groot aantal verhandelingen op theologisch, historisch en vooral juridisch terrein, waaronder De iure belli ac pacis (‘Over het recht van oorlog en vrede’), dat de grondbeginselen van het volkenrecht uiteenzet. Met zijn werk legt Hugo de Groot de basis voor het internationaal recht zoals we dat vandaag de dag kennen. Hij beschrijft bijvoorbeeld wanneer een staat een andere staat de oorlog mag verklaren en welke middelen in de strijd toegestaan zijn. Ook vindt hij dat het toegepaste geweld altijd in verhouding moet staan tot het doel.

Verhaal
De Groots ontsnapping in de boekenkist blijft door de eeuwen heen tot de verbeelding spreken. Als slachtoffer van de stadhouder staat hij net als Oldenbarnevelt en de broers Johan en Cornelis de Witt symbool voor de tegenstanders van de Oranjes. Tijdens de patriottentijd duiken verschillende voorwerpen op die van hem geweest zouden zijn, waaronder enkele boekenkisten. Er staat een kist in het Rijksmuseum in Amsterdam, in Museum Het Prinsenhof in Delft en in Slot Loevestein.

Hugo de Groot

Dit is Hugo de Groot. In Nederland kennen de meeste mensen hem als de man die in een boekenkist uit Slot Loevestein ontsnapte. Hugo is een beroemde Nederlander aan wie we veel te danken hebben. Hij heeft wel vier standbeelden gekregen! Ze staan in Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Delft.

Hugo de Groot wordt geboren in 1583 in Delft. Hij is een echt wonderkind. Op z'n achtste al schrijft hij gedichten in het Latijn. Dat is de taal van de geleerden in die tijd. En op z'n elfde gaat hij naar de universiteit om te studeren. Hugo wordt een van de beroemdste geleerden in de rechten en hij schrijft ook boeken. Hij wordt een belangrijke man in Nederland.
Nederland wordt in die tijd geleid door twee mannen. De eerste is prins Maurits van Oranje Nassau. Hij staat aan het hoofd van het leger en is de belangrijkste edelman van ons land. De ander is Johan van Oldenbarnevelt. Hij is de belangrijkste politicus van Holland, een soort minister president.
Hugo is een goede vriend en adviseur van Johan van Oldenbarnevelt. Dat zal Hugo uiteindelijk duur komen te staan en hem in Slot Loevestein doen belanden. Maar niet voor lang. Na bijna twee jaar ontsnapt hij in een boekenkist. Hij vlucht dan naar Frankrijk en zal nooit meer levend in Nederland terugkomen. In 1645 sterft hij. Hugo wordt begraven in Delft.
Hugo de Groot en de boekenkist

Hugo de Groot is een geleerde uit de zeventiende eeuw. In 1619 wordt hij gevangen gezet op Slot Loevestein. Daar krijgt Hugo regelmatig een grote kist vol boeken. Hij leest ze, stuurt ze terug en krijgt weer nieuwe. Maar dan bedenkt zijn vrouw een manier om hem te laten ontsnappen...

Wil je de boekenkist van Hugo zelf zien? In Nederland kun je hem op drie plaatsen gaan bekijken: in het Rijksmuseum in Amsterdam, het Prinsenhof in Delft of op Slot Loevestein! Het zou heel goed kunnen dat Hugo echt in één van deze drie kisten is ontsnapt!

Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen
Over oorlog en vrede

Hugo de Groot heeft op Slot Loevestein zijn eigen kamer. Hij mag van de universiteit boeken lenen om door te kunnen studeren. Hij leest, schrijft en denkt veel na in zijn kamer. Bijvoorbeeld over oorlog en vrede: waarom voeren landen eigenlijk oorlog en mogen ze dat wel doen?

In tijd van Hugo de Groot zijn er nog geen regels voor wat er wel en niet mag in een oorlog. Iedereen doet maar wat. Stel dat er oorlog komt, zal de vijand dan ook zomaar vrouwen en kinderen gevangen nemen of dood maken? En zal hij je huis platbranden?
Hugo vindt dat je je ook in een oorlog aan regels moet houden. Een land mag bijvoorbeeld niet zomaar een oorlog beginnen. Je moet eerst echt alles doen om een oorlog te voorkomen door te overleggen met elkaar. Als er toch oorlog komt, en je een vijand gevangen neemt dan moet je hem goed behandelen. Je mag hem niet martelen. Ook mag je volgens Hugo niet zomaar schieten op burgers, of roven en plunderen.
Hugo's ideeën over oorlogvoeren zijn totaal nieuw voor die tijd en heel erg belangrijk, want hij bedenkt daarmee het internationale oorlogsrecht. Dat geldt nog steeds! Na zijn ontsnapping uit Loevestein schrijft hij z'n ideeën op in een boek. Dat doet hij in het Latijn, de taal van de geleerden uit die tijd. In het Nederlands krijgt het boek de naam Over het recht van oorlog en vrede.
De regels uit dit boek worden nog steeds gebruikt. Bijvoorbeeld in het Vredespaleis in Den Haag, waar het internationale gerechtshof is gevestigd. In de kelder van het Vredespaleis staan kilometers boeken opgeslagen die allemaal met internationaal recht te maken hebben. Ook vind je hier alle boeken die door Hugo de Groot geschreven zijn.
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Dit is een kaart van De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Zo heet Nederland in de tijd van Hugo de Groot. Nederland ziet er dan anders uit. Het bestaat uit zeven provincies, 'gewesten', waarvan Holland de belangrijkste en de rijkste is.

In de tijd van Hugo de Groot is Nederland geen koninkrijk maar een republiek. Een republiek is een land zonder koning. De Republiek is ontstaan uit zeven provincies of 'gewesten'. Daarom heet Nederland in die tijd de 'Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden'.
Elk gewest heeft een paar afgevaardigden in de Staten-Generaal. De Staten-Generaal is de groep mensen die namens de gewesten in de regering van de Republiek zitten. Ze overleggen met elkaar en met hun eigen gewest over wat het beste is voor alle gewesten samen.
Niet elk gewest is even machtig. Omdat het rijke Holland het meeste geld inbrengt, heeft dit gewest het meeste te vertellen. De belangrijkste ambtenaar van Holland, de raadpensionaris, is een soort minister-president. In de tijd van Hugo is Johan van Oldenbarnevelt de raadpensionaris.
Behalve een raadpensionaris is er ook een stadhouder. Dit was steeds een edelman uit de familie van Oranje-Nassau (ook familie dus van Willem-Alexander). Als baas van het leger is de stadhouder belangrijker dan alle andere bestuurders. Prins Maurits is in Hugo's tijd de stadhouder.
Maria van Reigersberch

Dit is Maria van Reigersberch. Zij is de vrouw van Hugo de Groot. Samen met Hugo's kinderen en het dienstmeisje Elsje is zij ook bij Hugo op Slot Loevestein. Zij waren er niet als gevangenen. Ze mochten naar binnen en naar buiten gaan wanneer ze maar wilden. Maria en Elsje bedenken samen een plan om Hugo te laten ontsnappen…

De vrouw van Hugo de Groot heeft vrienden in Gorinchem, een plaats niet ver van Slot Loevestein. Voorzichtig vertelt Maria aan die vrienden: "Misschien komt Hugo binnenkort bij jullie!" De mensen snappen er niks van. "Hugo zit toch gevangen? Maar áls hij komt, willen we hem wel helpen hoor", beloven ze aan Maria.
Dan verstoppen Maria en Elsje Hugo in de boekenkist. Elsje gaat met de soldaten en de kist mee. Zo kan ze in de gaten houden of de soldaten Hugo niet ontdekken. Elsje vertelt de soldaten waar ze de kist moeten brengen: bij de vrienden van Maria. Als de soldaten vertrokken zijn, kan Hugo uit de boekenkist komen. Daarna reist hij snel door naar het zuiden, naar Antwerpen.
Dezelfde avond doet Maria iets doms. Ze vergeet kaarsen aan te steken in Hugo's kamer op Slot Loevestein. Elke avond zat Hugo daar bij kaarslicht te lezen en te studeren. Maar deze avond brandt er geen licht op zijn kamer. De bewakers vinden dat vreemd, ze gaan kijken wat er met Hugo aan de hand is. Als ze zijn kamer binnenkomen, is daar niemand. Hugo is weg! Ze gaan hem direct zoeken. Maar Hugo heeft tijd genoeg gehad, hij zit al ver weg in het zuiden. De soldaten kunnen hem niet meer vinden.
Veel later vertelt Elsje vertelt het verhaal over de boekenkist aan Gerard Brandt. Deze man heeft het verhaal opgeschreven. Zo komt het dat wij nu nog steeds weten hoe Hugo de Groot is ontsnapt.
Slot Loevestein

Hugo de Groot wordt op 5 juni 1619 gevangen gezet op Loevestein. In deze gevangenis zit hij bijna twee jaar lang opgesloten. Omdat er geen glas in de ramen zit, is het er koud en vochtig. Hugo is daarom vaak ziek.

Slot Loevestein is geen gewone gevangenis. Er worden geen dieven of moordenaars gevangen gehouden. De mensen die daar vastzitten zijn allemaal staatsgevangenen. Staatsgevangenen zijn mensen die door de regering gevangen worden gezet, omdat ze anders dachten over de politiek.
Op Slot Loevestein worden de gevangenen beter behandeld dan criminelen in een gewone gevangenis. Hugo heeft er zijn eigen kamer waar hij kan lezen en schrijven. Van de universiteit van Leiden mag hij boeken lenen om te kunnen studeren. Hugo's vrouw, kinderen en dienstmeisje zijn er ook.
Het is bijna onmogelijk om uit Slot Loevestein te ontsnappen. Het kasteel heeft muren van twee meter dik en een gracht er omheen. Als je daar al doorheen zou komen, kom je op een stuk grond waar soldaten wacht lopen. Die grond heet een vestingwal. De soldaten wonen daar, dus ze zijn er altijd. Om de vestingwal heen ligt weer een gracht. Niemand kon zomaar uit het kasteel, langs de soldaten en over de twee grachten gaan. En toch is het Hugo gelukt om uit Loevestein te komen!
Ruzie in De Republiek

De man op dit schilderij is prins Maurits. Hij laat Hugo de Groot in 1619 gevangen zetten op Slot Loevestein. Hugo is volgens hem schuldig aan landverraad. Landverraad is een misdaad waarmee je je eigen land in gevaar brengt. Hugo zit bijna twee jaar lang opgesloten.

Nederland wordt in de tijd van Hugo de Groot geleid door twee mannen. De eerste is prins Maurits van Oranje Nassau. Hij staat aan het hoofd van het leger en is de belangrijkste edelman van ons land. De ander is Johan van Oldenbarnevelt. Hij is de belangrijkste politicus van Holland, een soort minister president. Zij krijgen steeds vaker ruzie over wat het beste is voor ons land en over het geloof. Dat loopt verschrikkelijk uit de hand. Iedereen gaat zich ermee bemoeien en het wordt een heftige strijd om de macht. Want wie is nou de baas, Maurits of Van Oldenbarnevelt? Hugo kiest de kant van Van Oldenbarnevelt. Maar prins Maurits wint uiteindelijk en hij laat Van Oldenbarnevelt en Hugo arresteren. Johan van Oldenbarnevelt krijgt de doodstraf en wordt onthoofd. Hugo wordt veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Hij wordt afgevoerd naar Slot Loevestein.
Elsje van Houweningen

Dit is Elsje van Houweningen. Elsje is het dienstmeisje van Hugo de Groot en zijn vrouw Maria. Elsje helpt Maria om Hugo in de boekenkist te laten ontsnappen. Later vertelt Elsje het verhaal over Hugo en de boekenkist aan Gerard Brandt. Deze man heeft het verhaal opgeschreven, zo komt het dat wij nu nog steeds weten hoe Hugo de Groot is ontsnapt.